Hebrenjtë, të fshehur në bibliotekën e Vatikanit
R.SH. / Vatikan
T’i strehoje hebrenjtë gjatë epokës nazi-fashiste, përkonte me thirrjen humaniste të Bibliotekës Apostolike të Vatikanit. Prefekti i nderit i Bibliotekës Apostolike (Bav), Imzot Cesare Pasini, i intervistuar nga mediat e Vatikanit, shfleton një faqe ndoshta ende pak të njohur të këtij institucioni, krijuar nga Papa Nikolla V në vitin 1451.
Vëmendje ndaj dinjitetit njerëzor
“Biblioteka Apostolike e Vatikanit - shpjegon imzot Pasini - lindi në epokën humaniste e, të thuash humanizëm, do të thotë vëmendje ndaj njeriut, ndaj dinjitetit, ndaj vlerës së njeriut, ndaj gjithë traditës së tij kulturore. Kur ke gjithë këtë ngarkesë të pasur brenda vetes, vijnë edhe zgjedhjet konkrete. Nëse nuk do të vinin, do të thoshte se nuk ka kulturë të shëndetshme e të plotë”.
Tregjet dhe Tisserant
“Në Bibliotekën e Vatikanit - kujton imzot Pasini - kishte njerëz që, para së gjithash, iu kundërvunë politikës anti-hebreje, por sidomos, që punonin për të dhënë ndihmë konkrete”. Kujtojmë veçanërisht Giovanni Mercati-n, prefekt, e më pas arkivist dhe bibliotekar i Kishës së Shenjtë Romake "i cili, në një farë mënyre, ndoqi pikërisht këtë vijë", si dhe Eugène Tisserant, pro-prefekt e pas luftës dhe ai arkivist i Kishës së Shenjtë Romake “i cili e vazhdoi këtë veprim me aftësinë e tij, vendimin e tij, punën e tij”.
Një punë e lavdrueshme, por edhe e matur
Të dy u krijuan kardinaj nga Piu XI, në vitin 1936. I pari mbajti gjithmonë qendrim kundër racizmit dhe nazizmit, duke bërë çmos për t'i strehuar studiuesit hebrenj ose ata me origjinë hebreje dhe duke tjetërsuar favorin e qeverisë, e cila ia refuzoi vendin pranë Akademisë së Italisë Fashiste. “Giovanni Mercati”, vazhdon prefekti i nderit të Bibliotekës Apostolike, “ishte në kontakt me shumë studiues dhe mori guximin, edhe duke e informuar Selinë e Shenjtë, që të gjente një vend për disa studiues hebrenj, gjermanë dhe italianë, në mënyrë që të mund të vazhdonin të jetonin dhe të mbanin veten në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. E kjo ishte punë që vërtet meritonte, por gjithnjë me shumë roje. Giovanni Mercati nuk e tregoi asnjëherë atë që bëri, si burrë bujar që ishte me nevojtarët dhe të varfërit, pa u mburrur kurrë për çka mendonte, çka donte, çka bënte”.
I drejtë ndërmjet Kombeve
Historia e kardinalit Tisserant është më e njohur, veçanërisht që nga viti 2020, kur iu dha titulli "Të drejtë ndërmjet kombeve" nga Yad Vashem, Memoriali i Holokaustit në Jerusalemit. Njeri me kulturë të madhe, njohës i gjuhëve të lashta orientale, i apasionuar pas arkeologjisë, në Luftën II Botërore, kardinali francez punoi për t'i ndihmuar hebrenjtë t'i shpëtonin persekutimit racor, duke i fshehur, duke i punësuar në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit ose duke lehtësuar marrjen e vizave të tyre, si për hebrenjtë francezë, që u strehuan në Itali pas pushtimit të zonës së lirë nga gjermanët, ashtu edhe për hebrenjtë italianë gjatë persekutimit racist të viteve 1938-1944, e, veçanërisht, pas pushtimit të Italisë nga Hitleri në vitin 1943, por edhe në favor të hebrenjve gjermanë të detyruar të largoheshin nga vendi i tyre, i cili rënkonte nën regjimin nazist.
Sfidë e hapur ndaj fashizmit
Ndër ata që përfituan nga mbështetja e kardinalit, mund të kujtojmë Guido Mendes, drejtor i spitalit hebre në Romë, i cili u pushua nga puna për shkak të ligjeve racore. Këtij të fundit Tisserant, në cilësinë e sekretarit të Kongregatës së Shenjtë të Kishave Orientale dhe në kundërshtim të hapur me qeverinë italiane, i dha një Medalje Nderi për trajtimin e disa studentëve nga Lindja e Afërt dhe e Mesme, të sëmurë me tuberkuloz. Kardinali punoi për të marrë çertifikatat e imigracionit për të gjithë familjen Mendes e ndihmoi edhe rabinin Nathan Cassuto, profesorët Giorgio Levi Della Vida dhe Aron Friedman e, në shtëpinë e tij romake, në Via Po, priti dhe fshehu, deri në fund të luftës dy familjet hebreje.
Ditari i Giorgio Levi Della Vida
Ndërnjet emrave të ndryshëm të hebrenjve të shpëtuar dhe të ndihmuar nga Tisserant në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit, Imzot Pasini kujton atë të orientalistit Giorgio Levi Della Vida: “Për të kemi të dhëna të hollësishme, sepse shkroi informacione shumë interesante në ditarin e tij: ishte pranuar në Vatikan, që të mund të kishte një punë, pasi kishte refuzuar të nënshkruante betimin e famshëm të besnikërisë ndaj fashizmit, madje edhe para ligjeve racore. Giorgio Levi Della Vida, që e vlerësoi shumë Tisserantin, përshkroi me çiltërsi disa aspekte të karakterit të tij mjaft të fortë, ndonjëherë të ashpër, por duke e kuptuar se ishte mirësia vetë!
Muaji i pushimeve
Prefekti i nderit të Bibliotekës Apostolike kujton veçanërisht bujarinë e kardinalit francez Tisseran, i cili, i vetëdijshëm për vështirësitë ekonomike të familjes së intelektualit hebre, nuk ngurroi t'ia shtonte rrogën: "Jo vetëm kaq: profesori tregonte se një ditë Tisserant e ftoi të marrë një muaj pushim, edhe pse lloji i kontratës nuk e parashikonte. Gjatë muajit kur ishte larg, Tisserant priti nënën e tij, e cila i shprehu mirënjohjen e saj të thellë.”
Emri i koduar "Minerva"
Një rrjet i vërtetë klandestin u ngrit rreth Tisserant, brenda dhe jashtë mureve të Vatikanit, me synimin për të shpëtuar jetë njerëzore: emri i koduar i kardinalit ishte "Minerva", marrë nga titulli i tij kardinal "Santa Maria Sopra Minerva". Në këtë kontekst arriti të strehonte në Vatikan, të fshehur në bagazhin e makinës së tij, hebreun e ri francez Miron Lehner. Veçanërisht të irrituar nga pozicioni i kardinalit francez, autoritetet naziste i kërkuan Romës të ndërhynte për të frenuar aktivitetet e tij, e Musolini mori masa. "Mendoj se gjithçka u bë me maturinë më të madhe", komenton imzot Cesare Pasini: "Në përgjithësi, marrëveshja e vitit 1929 jepte siguri, pavarësisht nga disa shënime të shërbimeve sekrete politike, që i ndoqën këta njerëz, për të mos e humbur shërbimin”.
Misioni i vërtetë kulturor
Dëshmia e Giovanni Mercati dhe Eugène Tisserant, sipas prefektit të nderit të Bibliotekës së Vatikanit, është shprehje e kuptimit më të thellë të humanizmit:
“Kur një njeri është vërtet njeri me kulturë, njeri që punon brenda një misioni kulturor, është e pashmangshme që ta ketë ndër sytë, në zemrën, në mendjen e tij rëndësinë e personit njerëzor, të dinjitetit njerëzor dhe të vlerave njerëzore”.
