KISHA

Çelësi i fjalëve të Kishës: Koncili i Nikesë dhe Trinia Shenjte

Të gjitha nismat e panumërta historike, teologjike dhe ekumenike, me rastin e 1700-vjetorit të Koncilit të Nikesë do të jenë pothuajse të kota - për Zotin dhe për Kishën - nëse nuk do t'i shërbejnë qëllimit, që i shërbeu Nikea, pra, të konfirmojnë e, aty ku është e nevojshme, të rizgjojnë te të krishterët fenë në hyjninë e Krishtit dhe në Trininë e Hyjit

R.SH. – Vatikan

Në 1700-vjetorin e Koncilit të Nikesë, që kremtohet këtë vit, vijojmë reflektimin tonë mbi rëndësinë, që pati për Kishën. I mbledhur për të përcaktuar statusin ontologjik të Krishtit dhe vendin e tij në fenë e Kishës, Koncili i Nikesë përfundoi duke arritur një rezultat, që ishte edhe më i rëndësishëm e vendimtar: atë të përcaktimit të vetë idesë së Zotit të të krishterëve. Nikea shënon kalimin nga monoteizmi i ngurtë i Besëlidhjes së Vjetër në monoteizmin trinitar. Nuk shënon çastin e lindjes së besimit në Trininë Shenjte: atë e përmbajnë si formula e pagëzimit e kreut 28 në Ungjillin sipas Mateut, ashtu edhe vetë i ashtuquajturi “simboli i apostujve”, para Nikesë. Është vetëm çasti i vetëdijësimit dhe i formulimit të tij dogmatik. Më pas, nuk ishte më e nevojshme të mblidhej një koncil tjetër për të përcaktuar dogmën e Trinisë: Koncili i Nikesë e kishte bërë tashmë këtë dhe Koncili i Kostandinopojës, në vitin 381, vetëm sa e konfirmoi.

Hyjnia e Krishtit, për të cilën folëm të enjten e kaluar, si edhe Trinia e Zotit janë dy mistere të pandashme, dy porta që hapen, ose mbyllen së bashku. Nëse Krishti nuk është Zot, prej kujt do të përbëhej Trinia? E kjo provohet me fakte. Sapo hyjnia e Krishtit vihet në diskutim, horizonti trinitar bie. Rudolf Karl Bultmann, teolog ungjillor gjerman, shkruante: “Formula "Krishti është Zot" është e rreme sido që ta marrësh, kur "Zoti" konsiderohet si qenie që mund të bëhet objekt, pavarësisht nëse kuptohet sipas Ariusit a sipas Nikesë, në kuptimin më ortodoks a më liberal. Ajo është e saktë nëse "Zoti" kuptohet si ngjarje e aktualizimit hyjnor”. Me fjalë më të thjeshta: Krishti nuk është Zot, por në Krishtin është (ose vepron) Zoti.

"Nuk ka zot tjetër, përveçse Zotit!”

Duke vazhduar udhën e çmitizimit përvijuar prej tij, në vitet ‘70, një teolog i mirënjohur (dhe më se i respektuar) katolik shkruante: «Konceptimet mitike të atëhershme për ekzistencën qiellore, para kohëve e përtej kësaj bote, të një qenieje që buron nga Zoti, rreth një “teo-drame” të luajtur nga dy (ose edhe tre) personazhe hyjnore, nuk mund të jenë më tonat... Feja monoteiste, e trashëguar nga Izraeli dhe e përbashkët me Islamin, nuk mund të shuhet në asnjë doktrinë trinitare. Nuk ka zot tjetër, përveçse Zotit!”.

Synimi - për të nxitur dialogun ndërfetar - ishte i mirë, mjeti tmerrësisht i gabuar. Duke hedhur poshtë idenë e një qenieje të ndërmjetme midis Zotit dhe Krijimit, Koncili i Nikesë ishte, ai vetë, rasti i parë dhe më domethënës i çmitizimit! Të mendosh se krishterimi mund të bëhet më i pranueshëm duke vënë në diskutim Trininë është si të mendosh se një atlet mund të vrapojë më shpejt nëse i hiqet shtylla kurrizore nga trupi!

Mjeti, që bëri të mundur pajtimin e besimit në hyjninë e Krishtit me monoteizmin e domosdoshëm biblik, nuk qe termi filozofik "konsubstancial – i njëgjëjtë" (homoousios). Ky term u afirmua në një fazë të mëvonshme të diskutimit, duke parë frikën që shkaktonte në ndjekësit e Ariusit. Më vonë, Shën Athanasi do ta përdorte me shumë kujdes, megjithëse, për shkak të risisë dhe të saktësisë së tij, shpejt u bë "karta" e ortodoksisë nikease. Në të vërtetë, ky rezultat u arrit sidomos duke shfrytëzuar faktin se Krishti është, po, Fjala "prej së cilës u bë çdo gjë" (Gjn 1,3), por është, para së gjithash, "Biri i Hyjit" dhe, si i tillë, “i lindur, jo i krijuar” (“genitum non factum”). Arritja në këtë dallim ndërmjet qenies së lindur (gennetos) dhe qenies së krijuar (genetos: vetëm një shkronjë ndryshon, në greqisht!) ishte fitorja më e mundimshme dhe më vendimtare e fesë së krishterë përsa i përket qenies.

Beteja e Shën Athanasit dhe ndjekësve të tij

Ndryshe nga sa mendonte Adolf Harnack, teolog gjerman e historian i feve, Koncili i Nikesë nuk është helenizimi i krishterimit në fazën e tij më akute, por më shumë kriza e tij dhe kapërcimi i saj.

Nga ky këndvështrim, Athanasit dhe ndjekësve të tij iu desh të luftonin në dy fronte: jo vetëm kundër Ariusit dhe pasuesve të tij, por edhe kundër perandorit. Kushdo që njeh ngjarjet historike, të cilat e paraprinë, e shoqëruan dhe e pasuan koncilin, e di se sa rezistencë i bënë Konstandini dhe teologu i tij personal Euzebi i Çezaresë braktisjes së monoteizmit të ngurtë të Besëlidhjes së Vjetër. Disa nga pesë mërgimet e Athanasit u vendosën pikërisht për këtë arsye. Motivi i vërtetë për ta nisur në mërgim nuk ishte vetëm teologjik, por edhe politik. Monoteizmi i ngurtë i Besëlidhjes së Vjetër i jepte pushtetit absolut të perandorit një model dhe një justifikim shumë më të fuqishëm! Erik Peterson, teolog, historian e arkeolog gjerman, shkroi një ese klasike mbi këtë temë, titulluar “Monoteizmi si problem politik” (Leipzig, 1935).

Hyji “është” dashuri (1 Gjn 4,8)

Krishterimi, pra, pohon unitetin e Zotit. Jo një unitet numerik, por diçka pafundësisht më të bukur. Zakonisht, quhet "unitet i substancës – i njëgjëjtë"; por emri i vërtetë i tij është unitet dashurie, sepse Hyji “është” dashuri (1 Gjn 4,8). Është i vetmi unitet që mund të shërbejë si model për unitetin, jo vetëm të Kishës, por të çdo bashkësie njerëzore, duke filluar nga ai ndërmjet burrit dhe gruas në martesë. Ky do të jenë gjithnjë dhe domosdoshmërisht unitet në larmi, siç është, pikërisht, uniteti i Trinisë Shenjte. Prandaj, nuk është e vërtetë ajo që thotë filozofi Immanuel Kant, i cili pohon se "doktrina e Trinisë, e marrë fjalë për fjalë, nuk ka asnjë rëndësi praktike". E ka dhe është jetike! Poeti "metafizik" John Donne, rregulltar i Kishës Anglikane, kishte të drejtë: Trinia është "një kockë e fortë për filozofinë, por qumësht i ëmbël për fenë".

Të rizgjohet te të krishterët feja në hyjninë e Krishtit dhe në Trininë e Hyjit

Korpi i Kishës bëri dikur një përpjekje të fuqishme, me të cilën u lartua, në fe, mbi të gjitha sistemet njerëzore dhe mbi të gjitha rezistencat e arsyes. Fryti i kësaj përpjekjeje mbeti. U ngrit batica një herë në maksimum dhe la gjurmë mbi shkëmb. Por ky lartim duhet të përsëritet, shenja nuk mjafton. Nuk mjafton të përsëritet Besojma e Nikesë; duhet përtërirë hovi i besimit në hyjninë e Krishtit, që ndihej atëherë dhe që nuk është barazuar kurrë në shekuj.

Rëndësia ekumenike e Koncilit të Nikesë

E gjithë kjo ka pasoja të rëndësishme për ekumenizmin e krishterë. Aktualisht, ka dy ekumenizma: njëri i besimit dhe tjetri i mosbesimit; njëri, që i bashkon të gjithë ata që besojnë se Jezusi është Biri i Hyjit e se Hyji është Ati, Biri dhe Shpirti Shenjt, si edhe tjetri që bashkon të gjithë ata, të cilët kufizohen në "interpretimin" e këtyre gjërave. Një ekumenizëm në të cilin të gjithë besojnë në të njëjtat gjëra, sepse askush nuk beson më vërtet në asgjë, në kuptimin e fortë të fjalës "besoj".

Dallimi themelor ndërmjet njerëzve, kur flitet për fenë, nuk është më ndërmjet katolikëve, ortodoksëve dhe protestantëve, por ndërmjet atyre, që besojnë në Krishtin, Birin e Hyjit dhe atyre, që nuk besojnë në të. Ishte një kohë kur besojma e Nikesë rezistoi, si të thuash, në zemrën e një njeriu të vetëm, Athanasit të Aleksandrisë; por kjo mjaftoi që ajo të mbijetonte dhe të rifillonte rrugëtimin e saj fitimtar. Edhe sot, vetëm pak besimtarë, të gatshëm të rrezikojnë jetën për këtë fe, mund të bëjnë shumë për të ndryshuar prirjen aktuale, që e mendon Zotin «etsi Christus non daretur» (sikur Krishti të mos na ishte dhuruar). Ose, më keq, duke u përpjekur, pa ia dalë plotësisht, për ta zëvendësuar Krishtin me Dionisin!