Muumba na dhana za sayansi

Na Andrea Tornielli

Jambo la kwanza lisilopingika ni shauku ambayo swali juu ya asili ya ulimwengu na dhana ya Mungu muumbaji huibua. Hii inathibitishwa na mauzo ya kitabu cha Michel-Yves Bolloré na Olivier Bonnassies, kuhusu (Mungu, sayansi, uthibitisho, katika matoleo ya Sonda, chenye kurasa 610, euro 24.90) ambapo, baada ya kutolewa nchini Ufaransa mnamo 2021, na kuwa muuzaji bora zaidi, sasa inapanda viwango vya takwimu pia nchini Italia ambapo ni moto wa kuotea mbali. Waandishi hao wawili wanataka kuwasilisha uthibitisho wa kisayansi wa kuwako kwa Mungu na kwa hiyo mchoro wa kiakili katika asili ya ulimwengu, wakipanga mfululizo wa uvumbuzi wa hivi karibuni. Ni nadharia, zinazothibitishwa na hesabu na uchunguzi, ambazo hutikisa mambo mengi yanayodhaniwa kuwa hakika ya wale ambao kwa jina la sayansi wamedai kukana kwa uwapo wa Muumba.

Inawezakana kujadili uchaguzi wa kuchanganya, katika kitachu chenyewe na  dhamira iliyotangazwa ya kutetea, mada ya asili ya ulimwengu na maonesho ya Fatima (mada ambayo imejikita kwa kurasa 44), pamoja na ufahamu mwingine juu ya historia ya Yesu na miujiza yake. Lakini swali lililoulizwa la  fumbo la asili ya ulimwengu na maisha linavutia. Kwa hakika, kurasa nyingi za kitabu hicho zinasaidia kuelewa hekima ya maneno yaliyomo katika katiba ya kidogma Dei Filius ya Mtaguso wa Kwanza wa Vatican: “haiwezekani kuwapo na upinzani wa kweli kati ya imani na akili.” Mtaguso huo ulijibu wale waliounga mkono kutopatana kati ya kweli za imani na maarifa ya kiakili yaliyokabidhiwa akili ya asili kwa kusema, kwa maneno ambayo bado yanafaa leo hii, kwamba kuna maagizo mawili tofauti ya ufahamu, tofauti katika kanuni na kitu, ambayo haiingii ndani ya migogoro kati yao.

Lakini pia ilieleza hata kwamba kuna akili pana zaidi, ile inayounganisha vitu vyote vilivyoumbwa na Muumba wao, yenye uwezo wa kuingiza yale ambayo akili ya mwanadamu, pamoja na njia zake, inaweza kujua kuhusu uhalisi wa kimajaribio. Ni wazo la sababu ambalo Benedict XVI alizungumza juu yake katika hotuba yake ya kukumbukwa huko Bundestag mnamo Septemba 2011: baada ya kusema kwamba “maono chanya ya ulimwengu kwa ujumla ni sehemu kubwa ya maarifa ya mwanadamu na uwezo wa mwanadamu, ambayo hatupaswi kukata tamaa kabisa,” Papa Ratzinger alielezea hatari za sababu fulani ya uchanya, “ambayo inajionesha kwa njia ya kipekee na haiwezi kutambua kitu zaidi ya kile kinachofanya kazi.”

Na alilinganisha “na majengo ya saruji yaliyoimarishwa bila madirisha, ambayo tunajipatia hali ya hewa pekee na mwanga na hatutaki tena kupokea vitu vyote viwili kutoka kwa ulimwengu mpana wa Mungu. Maneno ya Mtaguso wa I wa Vatican I na yale ya Benedict, hata hivyo, ni muhimu pia kuonya dhidi ya kioo na majaribu kinyume na lile la kulazimisha swali la Mungu katika upeo uliozuiliwa wa akili ya kisayansi ambayo hivyo huishia kutambuliwa kwa udhahiri kuwa chanzo pekee chenye mamlaka cha maarifa. Insha ya waandishi hao wawili wa Ufaransa haijaachiliwa bila kuwa na  hatari hii. Kwamba hakuna mgongano kati ya sayansi na imani pia inathibitishwa na mlolongo mrefu wa wanasayansi wanaoamini, waandishi wa uvumbuzi mkubwa. Inatosha hapa kutaja majina mawili tu: lile la aliyeishi wakati mmoja na Darwin, Ndugu wa Moravia Mwaugustiniani Gregor Mendel, ambaye leo hii anafikiriwa kuwa baba wa sehemu ya Baiolojia (genetics); au ile ya Padre Georges Edouard Lemaître, anayefafanuliwa kuwa baba wa Kosmolojia ya kisasa, ambaye mnamo 1927 alikuwa wa kwanza kuona upanuzi wa ulimwengu, ugunduzi ambao unatokana na asili ya nadharia ya Big Bang.

Katika kitabu cha Bolloré na Bonnassies, hoja mbili za kikosmolojia zimefafanuliwa sana kuunga mkono kuwapo kwa Mungu. Kwanza kabisa, uthibitisho, uliothibitishwa na majaribio mbalimbali ya kisayansi, kwamba ulimwengu unapanuka na kwamba ulianza karibu mabilioni ya miaka 13.8. iliyopita. Ikiwa haikuwezekana kuchunguza wakati wa awali, matokeo ya awamu ya baadaye yalipatikana, wakati ulimwengu ulikuwa asilimia 0.003 ya umri wake wa sasa. Ushahidi huu unawafanya waandishi kusema kwamba, kwa kuwa sayansi imeonesha mwanzo wa wakati, hii inaashiria kuwapo kwa Muumba. Hadi miongo michache iliyopita, wanajimu walikuwa na uhakika zaidi kuliko leo hii. Sasa wanasayansi wanatuambia kwamba tunajua asilimia 5 tu ya ulimwengu wetu. Kiasi hiki cha asilimia 5 tu kinaundwa “kawaida” na vitu vinavyoonekana (galaksi, nyota, sayari, miezi, gesi ...).

Asilimia 95 ya ‘salio’ isiyojulikana ina asilimia 27 ya mada nyeusi na asilimia 68 ya nishati giza. Ni nini kweli jambo hili la mada nyeusi na nishati ya giza, na kwa jinsi gani zinavyofumwa katika muundo wa jumla wa ulimwengu, ambazo bado hazijagunduliwa. Kiukweli, ujinga wa kufahamu juu ya mada hiyo unawakilisha sababu nyingine ya kuzuia kusisitiza swali zito kama vile uwepo wa Mungu kwa mfano wa ulimwengu ambao bado haujakamilika kutokana na maoni ya kisayansi. Ingekuwa vyema kutambua kwamba “sayansi haiwezi kuonesha kuwepo kwa Mungu kwa sababu tu Mungu si “aina ya kitu” ambacho sayansi inaweza kuchunguza kwa kutumia mbinu zake. Kwa kawaida, kinyume pia kinatumika: misimamo hiyo inayodai kutumia sayansi ili kutenga imani katika Mungu haiko sawa kabisa”, alibainisha mwanasaikolojia Marco Bersanelli alipokuwa akikagua kitabu cha Bolloré na Bonnassies kwenye gazeti la Il Foglio.

Hoja ya pili iliyopendekezwa katika insha iliyochapishwa hivi karibuni inahusu uthibitisho mwingine wa kisayansi, yaani, ukweli kwamba sheria za udhibiti wa ulimwengu wetu zimetazamiwa kutokeza hali za kutokea kwa maisha. Uhai duniani kiukweli huwezeshwa na msururu wa hali sahihi (kwa mfano mwelekeo wa mhimili wa dunia ulio imara  shukrani kwa mwezi wa nyuzi 23.5, umbali wa kulia wa dunia kutoka katika jua, kuwepo kwa molekuli ya maji hivyo isiyo ya kawaida sana kwamba inaonekana imefanywa kwa usahihi na kuwepo kwa maisha: kiukweli, ikiwa maji yangefanya kama vitu vingine yangekuwa manene zaidi yanapopoa, barafu ingezama badala ya kuelea na bahari zingeganda, n.k.).

Ulimwengu, kwa ufupi, ulifanywa ili kuturuhusu sisi kuwepo. Upatano na kuwapo kwa uhai ni sahihi sana hivi kwamba ikiwa ulimwengu wote mzima haungekuwa kama ulivyo, tusingekuwapo leo hii.Kwa hiyo kuna vitu vya kimsingi vya kimwili ambavyo thamani yake huruhusu kuwepo kwa ulimwengu jinsi tunavyouona na uhai jinsi ulivyo. Vigezo hivi sio vingi na hakuna sababu inayojulikana kwa sasa kwa nini wanapaswa kuwa hivyo. Iwapo kungekuwa na maada zaidi kuliko ilivyo sasa, ulimwengu ungeanguka: ungekuwa tayari umefanya hivyo, haungefikia alama yake ya miaka bilioni 13 na zaidi. Ikiwa kungekuwa na maada kidogo kidogo, ulimwengu ungepanuka kwa kasi na kusingekuwa na nyota, ambazo ni za msingi katika maisha. Ikiwa jambo halijumuishi na kuunda nyota, maisha hayapo.

Mbele ya kukabiliana na ushahidi huu, kuna wale wanaozungumza juu ya bahati nasibu kuwa ni kitu ambacho kiko kwenye asili ya ulimwengu wetu, wakidhania uwepo wa ulimwengu usio na kikomo - nadharia nyingi - ambazo zingekua kwa njia tofauti kabisa na zetu ambazo kwetu sisi hazijulikani. Kauli fulani ya ‘kimetafizikia (kutoka katika mtazamo wa kisayansi, kwa maana ya zaidi ya fizikia, sayansi kwa maana ya Galileo ya neno): ulimwengu huu mwingine usio na mwisho unaweza kudhaniwa kuhalalisha uwepo wetu bila mpangilio, lakini hauonekani na kwa hivyo hauwezi kuwa na uzoefu. Kwa hivyo, kushinda vizuizi ni chanya, kama vile kutoweka kwa misemo ya zamani kulingana na ambayo sayansi, hasa ambayo inashughulikia asili ya ulimwengu, ingeweza kuonyesha kwamba Mungu hayupo. Hata hivyo, wakati huo huo, jaribio la kuthibitisha kisayansi kuwepo kwake linapaswa pia kuepukwa.

Katika suala hili, inafurahisha kusoma kitabu cha "Kabla ya Big Bang" (Mhariri wa Rizzoli, ukurasa wa 249, euro 19), kitabu cha mkurugenzi wa Idara ya Fizikia ya Nadharia katika CERN Gian Francesco Giudice, iliyochapishwa Septemba iliyopita. Hii pia ni insha maarufu, ambayo asili yake ni kwa sababu ya swali la msichana mdogo anayesafiri kwa Treni akiwa ameketi mbele ya mwanasayansi akitaka kusoma makala juu ya kiasi cha  muundo na maendeleo ya ulimwengu (Cosmology). Kama tunavyoona, nadharia - kwa wale walio na karama ya imani sio dhana bali uhakika, kwamba Mtu fulani alifikiria na yuko kwenye asili ya mbingu na ardhi, kwamba Mtu fulani alitufikiria, akatutaka na akatuendeleza kama tulivyo, ni kwamba alitupenda na anaendelea kutupenda, akitupatia uzima kila wakati, hawezi kuoneshwa ‘kisayansi, lakini hakubaliki zaidi kuliko dhana zingine za metafisikia. Msichana mdogo aliuliza kile alichokuwa akisoma na akaambiwa: “Ni historia ya ulimwengu.” Kisha akajibu: “Ikiwa inasimulia kisa kizima cha ulimwengu, je, pia inazungumzia kuhusu mimi?”. Swali ambalo lilimshangaza Giudice, likimuacha hoi, na kumfanya ajibu bila uhakika: “Hapana, sifikiri hivyo. Lakini bado sijaisoma yote.”

Pia katika kitabu hiki tunazungumzia Mlipuko Mkubwa; ya upanuzi wa ulimwengu uliothibitishwa na ugunduzi wa kubahatisha wa wanaastronomia wawili wa radio kutoka kampuni ya simu ya Bell ambao mnamo mwaka 1965 waligundua nishati ya asili ya ulimwengu, ikizingatiwa uthibitisho usiopingika kwamba ulimwengu haupanuki tu leo ​​bali kwamba hapo awali ulikuwa umefikia joto la juu sana; ya usawa wa karibu kabisa wa ulimwengu hata katika sehemu za anga ambazo hazijawahi kuwasiliana na kila mmoja; ya hali ya ulimwengu uliopangwa kwa njia isiyoeleweka baada ya Mlipuko Mkubwa. Hadi tunapofikia nadharia ya multiverse kulingana na ambayo kila historia ya ulimwengu inatokea katika ulimwengu fulani na inarudiwa katika ulimwengu mwingine usio na kipimo.

Mwanasayansi wa CERN anatoa maoni juu ya nadharia hii ya mwisho: “Haiwezekani kwamba leo uthibitisho wa anuwai unaonekana kuwa mgumu sana ...”. Giudice, ambaye pia anakosoa shauku iliyopindukia iliyoonyeshwa na waumini katika uso wa ugunduzi wa Big Bang, pia anabomoa matumizi ya hivi karibuni ya ugunduzi huo huo kuhalalisha kutokuwepo kwa Mungu na wale wanaothibitisha kwamba uumbaji wa ulimwengu hutokea kuanzia Hakuna. Katika Kabla ya Mlipuko Mkubwa tulisoma pia kurasa zinazoelezea mshangao wa mwanadamu, katika kesi hii pia mwanasayansi, katika uso wa ulimwengu: "Ugunduzi wa mifumo ya kina ya matukio ya kimwili haiondoi uzuri wao, lakini hutufanya sisi. uzoefu - anaandika Giudice - hisia ya kuona asili ghafla kwa macho tofauti, na hisia ya kupenya kiini chake cha karibu zaidi ...

Picha ya Mlipuko Mkubwa iliyochorwa na mfumuko wa bei ni ya nguvu sana hivi kwamba inatufanya tujisikie tupo kwenye tamasha la asili ya mata, ambayo inaonekana kujitokeza mbele ya macho yetu kama maonyesho ya ajabu ya ulimwengu. Hapa, tamasha la kuzaliwa kwa ulimwengu, na mshangao ambao mwanasayansi anasimulia, huzungumza na mwamini zaidi wa majaribio ya kuonesha Mungu kwa hesabu na majaribio ya maabara. Ni mshangao huo uliopo katika taarifa kwa vyombo vya habari kutoka Vatican (Specola,) ambayo Majuma machache yaliyopita ilitolewa maelezo ya ugunduzi wa Padre Gabriele Gionti na Padre  Matteo Galaverni, maendeleo ya mbinu mpya ya hisabati muhimu kwa kuelewa wakati wa kwanza wa ulimwengu, kuonesha jinsi uhusiano upo kati ya nadharia mbadala za mvuto na nadharia fulani ya uvutano inayoitwa “anti-Newtonian” au “anti-gravity.”

Kwa hiyo tunakaribisha vitabu vinavyotuwezesha kupenya zaidi kidogo katika mafumbo ya malezi ya ulimwengu. Lakini tahadhari kubwa ili kuepuka kutegemea sayansi na mbinu zake ili “kuthibitisha” kuwepo kwa Muumba. Ni vema kukumbuka sikuzote maneno ya  Yohane  Paulo II ambaye wakati wa hadhara kuu mnamo  Julai 1985 alisema hivi: “Tunapozungumza kuhusu uthibitisho wa kuwako kwa Mungu, ni lazima tukazie kwamba hatuzungumzii uthibitisho wa kisayansi-majaribio.  Ushahidi wa kisayansi, kwa maana ya kisasa ya neno hili, ni halali tu kwa vitu vinavyotambulika kwa hisia, kwa kuwa ni juu ya haya tu ndipo vyombo vya uchunguzi na uthibitishaji, ambavyo sayansi hutumia, vinaweza kutumika.”

Kutaka uthibitisho wa kisayansi wa Mungu kunaweza kumaanisha kumshusha Mungu kwa daraja la viumbe katika ulimwengu wetu, na kwa hivyo tayari kuwa na makosa ya kimbinu kuhusu Mungu ni nini. Sayansi lazima itambue mipaka yake na kutoweza kwake kufikia uwepo wa Mungu: haiwezi kuthibitisha wala kukataa kuwepo huku. Hata hivyo, hitimisho lazima litolewe kutokana na hili kwamba wanasayansi hawana uwezo wa kupata, katika mafunzo yao ya kisayansi, sababu halali za kukubali kuwepo kwa Mungu. Ikiwa sayansi, kama hiyo, haiwezi kumfikia Mungu, mwanasayansi, ambaye ana akili si tu kwa mambo ya busara, inaweza kugundua katika ulimwengu sababu za kuthibitisha kiumbe kinachozidi. Wanasayansi wengi wamegundua na wanafanya ugunduzi huu.” Maneno ambayo yanalingana na yale ya mwanzilishi wa Mlipuko Mkubwa, Padre Lemaître, ambaye, mwishoni mwa mkutano wa hadhara, alipoulizwa kama atomi ya kwanza inapaswa kutambuliwa na Mungu, alijibu huku akitabasamu: “Nina heshima nyingi sana kwa Mungu kufanya nadharia ya kisayansi.”