Հայ եկեղեցին եւ հայ երիտասարդը դէմ առ դէմ. «Պիտի Տաշուի Կեանքիդ Մատիտը»։

Իւրաքանչիւր անձ, իր մանկական տարիներուն, նոյնիսկ նախադպրոցական օրերուն կը սորվի մատիտ տաշելը մասնաւոր տաշոցներով, որոնք այսօր իրենց տարբեր տեսակներով` սեղանին ամրացուող եւ բռնիչով աշխատող, եւ մինչեւ իսկ ելեկ­տրական հոսանքով բանող նորութիւններով ծանօթ են նոր սերունդին:

Ծնողներուն եւ դաստիարակներուն կողմէ մանուկներուն տրուող առաջին պար­տականութիւններէն մէկը ածխամատիտով կատարուելիք նկարչութիւնն է: Իրենց տրուած հրահանգը` գոյքի կամ տեսարանի մը պատկերը նկարելու, մանուկները յա­ճախ կը կատարեն անտրտունջ, եւ տակաւին քիչ առաջ աղմկարար եւ անհանդարտ երեխան յան­կարծ կը դառնայ խոհուն ու լուրջ անձ մը, լո՜ւռ ու կեդրոնացած, կար­ծէք նոյն յարկին տակ գոյութիւն չունե­նայ ան:

Սկզբնական շրջանին, հաստ ու բարակի ըմբռնողութիւնը դեռ չզարգացուցած երեխան շուտով արդէն կ՛ըմբռնէ, թէ իր ձեռքի մատիտը չի՛ տար այն նրբութիւնը, որ ինք նախատեսած էր տուեալ գիծին համար: Աւելին, ան շատ շուտով կը զգայ, որ իր ձեռքի մատիտը արդէն չի՛ գրեր, գրչածայրին եղած ածուխին կոտրուած եւ ինկած ըլ­լալուն պատճառով: Ուստի, ծնող ու դաստիարակ կը սորվեցնեն անոր, թէ ի՞նչ է տա­շոցը, որուն մէջ դնելով ու դարձնելով մատիտին գլուխը, դարձեալ կը յայտնուի անոր մէջ զետեղուած ածուխը: Կը պատմուի, որ անուանի նկարիչ Մարտիրոս Սարեանը, իր թոռներուն նկարչութիւն սորվեցուցած միջոցին, կը սորվեցնէր նաեւ մատիտ տաշել: Հետագային իր թոռներուն տուած վկայութեան համաձայն, ան իր գրպանի փոքր դանակով այն­քան նրբութեամբ կը սրէր մատիտին գլուխը, որ իրենց այնպէս կը թուէր, թէ կը շոյէ զայն, արուեստագէտի իր նուրբ հոգիով գրկած:

Մանուկներու աստուածատուր շնորհքներն ու մարդկային ձիրքերը յայտնաբե­րելու այս առաջին փուլին կը յաջորդէ անոր աչքերուն մէջ հետզհետէ յստակացող գոյներու ընտրութեան աշխատանքը: Առ այդ, մանկավարժ ուսուցիչներ իրենց յանձ­նուած ա­շակերտներուն կը մատուցեն գունաւոր մատիտներ, որոնք ճիշդ ածխամա­տիտին նման, անոնք կը սորվին տաշել եւ ապա ներկել այն գոյներով, որոնցմով կը փափաքին ներկայացնել իրենց հեղինակած պատկերը: Առաջին այս փուլին, շատ տա­րօրի­նակ ու անհամապատասխան գոյներ կը յայտնուին յանկարծ, նկարին մէջ գծուած առարկային չհամապատասխանող արդիւնքով: Սակայն, ուսուցիչներ յառա­ջա­տուական ըն­թացքով կը սորվեցնեն անոնց, թէ ո՞ր գոյները աւելի յարմար են ներ­կելու արեւը, եր­կինքը, տան պատերը, եզները, հողը, մարգագետինը եւ բնապատկեր մը ներկայացնելու բոլոր միւս երեւոյթները եւ իրերը:

Ահա թէ ինչպէս երեխային մէջ կը ծլարձակի ներդաշնակութեան գաղափարը, որ շուտով կը յայտնուի իր գծագրած եւ գունաւորած բնութեան մէջ, ու ապա կ՛անցնի կեանքի տարբեր ոլորտներ` նկարագիր, վարուելակերպ, տրամաբանութիւն, եւ այլն: Ան կը սորվի այլեւս իւրաքանչիւր առարկայ իր ճիշդ ձեւով ու ճիշդ գոյնով ճանչ­նալ: Ան մանաւանդ կը սորվի անոնցմէ իւրաքանչիւրը ճիշդ ձեւով վերարտադրել, որ կը նշանակէ, թէ անոր իմացութիւնը սկսած է յստակ դառնալ երեխային մտքին մէջ: Ուրեմն, երբ չափահաս դառնայ, ան պիտի կարենայ բացատրել իր տեսածին ո՛չ մի­այն ուրուագիծը, այլեւ` ներքին յատկութիւն­ները:

Մանուկները իրենց ձեռքին մէջ եղած ածխամատիտներուն ու գունաւոր մա­տիտներուն իմաստը շա՜տ ուշ կը հասկնան: Մինչեւ այսօր, շա՜տ շատերու համար ած­խամատիտը, երկար կամ տաշուած ու փոքրացուած վիճակով, ատաղձագործնե­րուն ականջին ետեւ շատ հանգիստ տեղաւորուող ու բնաւ իյնալու վտանգ չներկա­յացնող, հազիւ տեսանելի գործիք մըն է, վարպետին կողմէ ձեւուող հում փայտին վրայ նշան դնելու կարելի­ութիւն ընձեռնող: Ուրիշներու համար ատիկա աղքատ մար­դու գրիչ է, երբ մէկը, հնարաւորութիւն չունի ինքնահոս կամ թաց մելանով գրիչ գնելու: Ոմանք մատիտի գործածութիւնը համեստութեան նշան կը համարեն, իսկ կան նաեւ անձեր, որոնց համար ածխամատիտով գրելը խոհեմութեան նշան է` սխալ գրածը ջնջելու հնա­­րաւորութիւն տուող:

Շա՜տ տարիներ յետոյ, չափահասութեան միջին տարիքին միայն մարդ էակը կը սորվի, որ իր կեանքը նման է ածխամատիտի մը: Այս «կեանք»ն է, որ յաճախ կը մտնէ դէպ­քերու տաշոցին մէջ, հետզհետէ կը կորսնցնէ իր նախկին բարձր հասակը, օր մըն ալ ամբողջութեամբ սպառելու համար, երբ վերջ գտնէ իր մէջ ամփոփուած «ա­ծուխը»` շունչն ու հոգին: Սակայն ինչքա՜ն առիթ ունի մարդ այս ժամանակամիջո­ցը օգտագործելու համար: Սեփական պատմութիւնը միայն ա՛յս մատիտով կը գրուի: Ինչքան ալ փորձենք գունաւոր մատիտներով գունազարդել ու գեղեցկացնել մեր գծած պատ­կերները, դարձեալ դէպքերուն իսկական գիծերը շեշտուած պիտի մնան ածխամա­տիտին կերտած սկզբնատիպ ուրուագիծերով: Գոյները միայն խաբուսիկ երեւակա­յութիւններն են տեղի ունեցած դէպքերուն ու գործադրուած որոշումներուն:

Կեանքի մէջ պատահած դժբախտութիւնները եւ ձախորդութիւնները, որոնց պատ­ճառով յաճախ բողոքի ձայն կը բարձրացնեն մարդիկ, յատկապէս արդարութ­եան ու իրաւունքի համար մղուած պայքարով, կ՛աւարտին կա՛մ իրաւատիրոջ եւ կա՛մ յափշտակողին յաղթանակով:

Կեանքի մատիտը, որ արդէն քանի՜ անգամ տաշուած է ու փոքրացած, այս ան­գամ գետին կ՛իյնայ: Այս անկման պատճառով կը կոտրտուի անոր մէջ պարփակուած ածուխը, որու հետեւանքով ամէն անգամ տաշուելուն, դուրս կու գայ գրչածայր դառ­նալու կոչուած սրածայր ածուխը, ստիպելով տաշողին, որ դարձեա՛՛լ տաշէ իր կեան­քի մատիտը, կարճացնելով անոր «հասակ»ը: Ոմանց կեանքը կ՛երկարի, որովհետեւ հոգածու կ՛ըլլան իրենց «մատի­տ»ին, զգուշանալով, որ անիկա անուշադրութեան հե­տեւանքով գետին չ՛իյնայ իրենց ձեռքէն:

Ինչո՞ւ սակայն մատիտը ընտրեցինք իբրեւ մարդկային կեանքի խորհրդանիշ: Վերոյիշեալ բացատրականները իրենց մէջ ունին արդէն այս հարցումին պատասխա­նը, փոխաբերական բազմաթիւ իմաստներով: Սակայն այս «մատիտ»ին համար, անոր «տաշուել»էն ու «կարճնալ»էն, «բթանալ»էն ու «կոտրել»էն աւելի կարեւոր ու դրական պատկեր մը նկատի ունէինք, երբ իբրեւ կեանքի խորհրդանիշ կ՛ընտրէինք զայն, սոյն գրութեամբ ներկայացնելու համար ձեզի:

Մատիտը կոչուած է իր սեփական պատմութիւնը գրելու…: Այսինքն մատիտը «մա­տիտ»ին կենսագրութիւնը արձանագրելու պարտականութիւնը ունի: Ո՞վ պիտի չուզէր իր սեփական պատմութիւնը ամէնէն նուրբ ու արժէքաւոր գեղագրութեամբ ար­ձանագրուած տեսնել: Իւրաքանչիւր անձ ունի՛ առիթն ու հնարաւորութիւնը, այս տես­լա­կանը իրագործելու իր ապրած օրերու ընթացքին: «Մատիտ»ը տրուած է մեզմէ իւրաքանչիւրին, որուն հետ միասին ունինք ազատութիւն` համարձակութեամբ տա­շելու զայն` ե՛րբ եւ ինչքան որ ուզենք, միաժամանակ ունինք բանականութիւն ու գի­տակցութիւն` զգուշանալու, որ յանկարծ մեր ձեռքէն չ՛իյնայ մե­զի յանձնուած «մա­տիտ»ը, անվնաս պահելու համար անոր մէջ գտնուող ածխաձողու­նը:

Վերոյիշեալ բացատրականներէն ետք, ամէնէն կարեւորը թողուցինք մեր խօս­քի աւարտին: Ի՞նչ պիտի գրես սրածայր կամ բութ մատիտովդ, քու «մատիտ»ի` կեանքի մասին: Ծախո՛ւ առ ժամանակը եւ գործի՛ անցիր:

ԳՐԻԳՈՐ ԱՐՔ. ՉԻՖԹՃԵԱՆ