የሰው ልጅ እና ሰብአዊ መብቶች ማህበራዊ አስተምህሮ እና የግለሰባዊ መርህ

የእዚህ ዝግጅት አዘጋጅ እና አቅራቢ መብራቱ ኃ/ጊዮርጊስ ቫቲካን

የእግዚአብሔር ልጅ ክርስቶስ “ሥጋ ለብሶ ከሰው ሁሉ ጋር ራሱን አንድ አደረገ” በዚህ ምክንያት ቤተክርስቲያን ይህ ማህበር በቀጣይነት እንዲፈጠር እና እንዲታደስ የማድረግ ተግባር እንደ መሰረታዊ ግዴታዋ ትገነዘባለች። በጌታ በክርስቶስ አማካይነት ቤተክርስቲያን በሰው ልጆች መንገድ ላይ በመሄድ የመጀመሪያ ተጓዢ በመሆን መንገዱን ታሳያለች፣ ትጠቁማለች፥ እናም ሁሉም ሰዎች በሁሉም ሰው ውስጥ እንዲታወቁ ትጥራለች - በቅርብ እና በሩቅ፣ በሚታወቁ እና በማይታወቁ፣  ከሁሉም በላይ እንዲታወቁ ትጋብዛለች ከሁሉም በላይ ደግሞ በድሆች እና በመከራ ውስጥ በሚገኙ - ወንድም ወይም እህት "ክርስቶስ የሞተላቸው" (1 ቆሮ 8: 11; ሮሜ 14: 15) ለእነርሱም ጭምር እንደ ሆነ እንዲገነዘቡ ትጥራለች።  

የሰው ስብዕና በሁሉም የማህበራዊ ህይወት ውስጥ አለጥርጥር ዋና የገፀ ባህሪው መገለጫ ነው። ቤተክርስቲያን ብዙ ጊዜ እና በብዙ መልኩ የዚህ ግንዛቤ ደጋፊ በመሆን የሰውን ልጅ ማእከላዊነት በየዘርፉ እና የህብረተሰቡን አገላለጽ በመገንዘብ እና በማረጋገጥ ላይ ነች፡- “ስለዚህ የሰው ልጅ ማህበረሰብ የቤተክርስቲያን የማህበራዊ አስተምህሮ መነሻ ነጥብ ነው። ይህ ጠቃሚ ግንዛቤ የተገለጸው “የማህበራዊ ሕይወት ግዑዝ ወይም ተግባቢ አካል ከመሆን የራቀ” የሰው ልጅ “ርዕሰ ጉዳዩ፣ መሠረቱ እና ግቡ ሁልጊዜም መቆየት አለበት” ማለት ነው። ስለዚህ የማህበራዊ ህይወት አመጣጥ በሰው ልጅ ውስጥ ይገኛል፣ እናም ህብረተሰቡ ንቁ እና ኃላፊነት ያለው ርዕሰ-ጉዳዩን ለመለየት እምቢ ማለት አይችልም፣ እያንዳንዱ የህብረተሰብ አገላለጽ ወደ ሰብዓዊነት መቅረብ አለበት።

ወንዶች እና ሴቶች፣ በታሪክ ተጨባጭ ሁኔታዎች፣ የካቶሊክን ማህበራዊ አስተሳሰብ ልብ እና ነፍስ ይወክላሉ። መላው የቤተ ክርስቲያን ማኅበራዊ አስተምህሮ፣ በእውነቱ የሰው ልጅ የማይደፈር ክብርን ከሚያረጋግጠው መርህ ተነስቶ ይዳብራል። በዚህ እውቀቷ ልዩ ልዩ አገላለጾቿ፣ ቤተክርስቲያን ምስሏን ለማሻሻል ወይም ለማጣመም በሚደረገው ጥረት ሁሉ የሰውን ክብር ለመጠበቅ ከምንም ነገር በላይ ጥረት አድርጋለች። በተጨማሪም ብዙ ጊዜ በሰው ልጅ ክብር ላይ የሚፈጸሙ ጥሰቶችን አውግዛለች። ታሪክ እንደሚመሰክረው የሰውን ልጅ ለማስደሰት አንዳንድ ጥሩ አጋጣሚዎች የሚፈጠሩት ከማህበራዊ ግንኙነቶች ውስጥ ነው፣ ነገር ግን እጅግ በጣም አስጸያፊ የሆኑ የሰውን ልጅ ክብር ንቀት የሚያሳዩ ጉዳዮች ተደብቀው የገኛሉ።

የሰው ልጅ እንደ “የእግዚአብሔር አምሳል”

ፍጡራን በእግዚአብሔር አምሳል

የቅዱሳት መጻሕፍት መሠረታዊ መልእክት የሰው ልጅ የእግዚአብሔር ፍጡር መሆኑን ያውጃል (መዝ. 139፡14-18)፣ እናም “እግዚአብሔር ፈጠረው። ሰውን በመልኩ በእግዚአብሔር መልክ ፈጠረው ወንድና ሴት አድርጎ ፈጠራቸው” (ዘፍ 1፡27) በእግዚአብሔር አምሳል የሚገለጠውንና የሚለየውን አካል በመፈጠሩ ይለያል።   እግዚአብሔር የሰውን ፍጥረት በተፈጠረው ሥርዓት ማዕከል ላይ ያስቀምጣል። ሰው (በዕብራይስጥ ቋንቋ “አዳም”) ከአፈር ተፈጠረ (“አዳም”) እና እግዚአብሔር በአፍንጫው የሕይወት እስትንፋስን እፍ አለበት (ዘፍ. 2፡7)። ስለዚህ “የእግዚአብሔርን መልክ መምሰል የሰው ልጅ አንድ ነገር ብቻ ሳይሆን አንድ ሰው የሆነ ሰው ክብር አለው። እሱ እራሱን የማወቅ ፣የመግዛት እና እራሱን በነፃነት የመስጠት እና ከሌሎች ሰዎች ጋር የመግባባት ችሎታ አለው። ከዚያም በጸጋ ተጠርቷል ከፈጣሪው ጋር ቃል ኪዳን እንዲገባለት፣ በእርሱ ምትክ ሌላ ፍጥረት ሊሰጠው የማይችለውን የእምነትና የፍቅር ምላሽ ይሰጠው ዘንድ” ማለት ነው።

በእግዚአብሔር አምሳል መፈጠር የሚያሳየው የሰው ማንነት እና ህልውና በመሰረቱ ከእግዚአብሔር ጋር እጅግ በጣም ጥልቅ በሆነ መልኩ የተዛመደ መሆኑን ነው። ይህ በራሱ ውስጥ ያለ ግንኙነት ነው፣ ስለዚህ ከዚያ በኋላ የሚመጣ እና ከውጭ የመጣ ነገር አይደለም። የሰው ልጅ ሙሉ ህይወት እግዚአብሔርን መሻት እና መፈለግ ነው። ይህ ከእግዚአብሔር ጋር ያለው ግንኙነት ችላ ሊባል ወይም ሊረሳ ወይም ቸል ሊባል ይችላል፣ ነገር ግን ፈጽሞ ሊወገድ አይችልም። በእርግጥም በዓለም ላይ ከሚታዩ ፍጥረታት መካከል “ለእግዚአብሔር አቅም” (“homo est Dei capax”) መገለጥ ያለው ሰው ብቻ ነው። የሰው ልጅ ከእግዚአብሔር ጋር ግንኙነት እንዲኖረው የፈጠረው ግላዊ ፍጡር ነው፥ ሰው ሕይወትን እና ራስን መግለጽን የሚያገኘው በግንኙነት ውስጥ ብቻ ነው፣ እና በተፈጥሮም ወደ እግዚአብሔር ያዘነብላል።

በእግዚአብሔር እና በሰው መካከል ያለው ግንኙነት በሰው ልጅ ተፈጥሮአዊ ግንኙነት እና ማህበራዊ ገጽታ ላይ ይንጸባረቃል። በእርግጥ የሰው ልጅ ብቸኛ ፍጡር አይደለም፣ ነገር ግን "ማህበራዊ ፍጡር ነው፣ እናም እራሱን ከሌሎች ጋር እስካላገናኘ ድረስ መኖርም ሆነ አቅሙን ማዳበር አይችልም"። በዚህ ረገድ እግዚአብሔር ሰውን ወንድና ሴት አድርጎ መፍጠሩ (ዘፍ. 1፡27) ትርጉም ያለው ነገር ነው፡- “የሰው ልጅ በኤደን ሕይወቱን የሚያመለክተው እርካታ የጎደለው ነገር የእርሱ ዋና ነጥብ እስከሆነ ድረስ ምንኛ ትልቅ ትርጉም አለው? የዕፅዋትና የእንስሳት ዓለም (ዘፍ. 2፡20)። የሴቲቱ መልክ፣ ከሥጋው የተወሰደች ሥጋ፣ ከአጥንቱ ተወስዳ ሥጋ የሆነች ፍጡር ብቻ ነው (ዘፍ. 2፡23)፣ እናም የፈጣሪ የእግዚአብሔር መንፈስም ሕያው የሆነበት፣ የሰውን የመነጋገር ፍላጎት ማርካት የሚችለው እርሱ ብቻ ነው። ለሰው ልጅ ሕልውና በጣም አስፈላጊ ነው። በባልንጀራ ውስጥ፣ ወንድ ወይም ሴት፣ የእያንዳንድ ሰው የመጨረሻ ግብ እና ፍፃሜ የሆነው የእግዚአብሔር ነፀብራቅ አለ”።

ወንድና ሴት ክብራቸው አንድ ነው እናም እኩል ዋጋ አላቸው፣ ሁለቱም በልዩነታቸው በእግዚአብሔር አምሳል የተፈጠሩ በመሆናቸው ብቻ ሳይሆን በጥልቅም ምክንያት ሕይወትን የሚሰጥ የመለዋወጥ ተለዋዋጭነት ነው። "እኛ" በሰዎች ባልና ሚስት የእግዚአብሔር አምሳል ይገለጻል። በጋራ መግባባት ውስጥ፣ ወንድና ሴት ራሳቸውን በጥልቅ መንገድ ያሟላሉ፣ በራሳቸው እውነተኛ ስጦታ ራሳቸውን እንደ ሰው ያገኟቸዋል። የእነሱ የአንድነት ቃል ኪዳን በቅዱሳት መጻሕፍት ውስጥ የእግዚአብሔር ቃል ኪዳን ምሳሌ ሆኖ ቀርቧል (ሆሴዕ 1-3፤ ኢሳ 54፤ ኤፌ 5፡21-33) እናም በተመሳሳይ ጊዜ ለሕይወት አገልግሎት ይውላል። በእርግጥም እነዚህ ባልና ሚስት በአምላክ የፍጥረት ሥራ ውስጥ መሳተፍ ይችላሉ፡- “እግዚአብሔርም ባረካቸው፣ እግዚአብሔርም አላቸው፡- ብዙ ተባዙ፣ ምድርንም ሙሏት ግዙአትም” ( ዘፍ 1:28 )።

ወንድ እና ሴት ከሌሎች ጋር ግንኙነት ያላቸው ከምንም በላይ የሌሎች ህይወት በአደራ የተሰጣቸው ናቸው። “ሰውን የገደለ ሁሉ ስለ ሟቹ ደም ተጠያቂ ነው፤ የሟቹን ሰው ደም ከገዳዩ፣ ከእንስሳም ይሁን ከሰው እሻለሁ” (ዘፍ 9፡5)፣ በማለት እግዚአብሔር ከጥፋት ውሃ በኋላ ለኖኅ ቃል ኪዳን በመግባት ነገረው። በዚህ አተያይ ከእግዚአብሔር ጋር ያለው ግንኙነት የሰው ሕይወት እንደ ቅዱስ እና የማይደፈር ተደርጎ እንዲቆጠር ይፈልጋል። አምስተኛው ትእዛዝ “አትግደል” (ዘፀ 20፡13፣ ዘዳ 5፡17)፣ እውነት ነው ምክንያቱም እግዚአብሔር ብቻ የሕይወትና የሞት ጌታ ነው። ለሥጋዊ ሕይወት የማይደፈር እና ንጹሕ አቋም ያለው ክብር ከፍተኛውን ነጥብ ያገኘው “ባልንጀራህን እንደ ራስህ ውደድ” (ዘሌ 19፡18) የሚለው ሲሆን፣ ኢየሱስም የባልንጀችንን ፍላጎት የመንከባከብ ግዴታን አዝዟል (ማቴ 22፡37-40፣ ማርቆስ 12፡29-31፣ ሉቃስ 10፡27-28)።

በዚህ ልዩ የህይወት ጥሪ፣ ወንድና ሴት ራሳቸውን በሌሎች ፍጥረታት ፊትም ያገኛሉ። እነርሱን በራሳቸው አገልግሎት ሊያስቀምጧቸው እና ሊደሰቱባቸው ይችላሉ እናም ይገደዳሉ፣ ነገር ግን በዓለም ላይ ያላቸው የበላይነት ኃላፊነትን መወጣት ይጠይቃል፣ የዘፈቀደ እና ራስ ወዳድነት ብዝበዛ ነጻነት አይደለም። በእርግጥ ፍጥረት ሁሉ ዋጋ አለው እናም “መልካም” ነው (ዘፍ. 1፡4፣10፣12፣18፣21፣25) በእግዚአብሔር ፊት፣ እሱ ፈጣሪ ነው። ሰው ዋጋውን ማወቅ እና ማክበር አለበት። ይህ ለአእምሮው አስደናቂ ተግዳሮት ነው፣ እሱም እንደ ክንፍ ከፍ ከፍ ሊያደርግ የሚገባው የእግዚአብሔርን ፍጥረታት ሁሉ እውነት ለማሰላሰል ማለትም እግዚአብሔር በእነርሱ ውስጥ መልካም አድርጎ የሚመለከተውን ማሰላሰል ነው። የዘፍጥረት መጽሐፍ እንደሚያስተምረን የሰው ልጅ በዓለም ላይ ያለው አገዛዝ ነገሮችን በመሰየም ውስጥም ይካተታል (ዘፍ. 2፡19-20)። ሰው ለነገሮች ስያሜ ሲሰጥ ማንነታቸውን ሊገነዘብ እና ከእያንዳንዳቸው ጋር የኃላፊነት ግንኙነት መመስረት አለበት።

ሰው ደግሞ ከራሱ ጋር ግንኙነት አለው እናም እራሱን ማሰላሰል ይችላል። ቅዱሳት መጻሕፍት ስለዚህ ጉዳይ ስለ ሰው ልብ ይናገራሉ። ልብ የሰውን ውስጣዊ መንፈሳዊነት ይገልፃል፣ እርሱን ከሌሎች ፍጥረታት የሚለየው ነገር ነው። አምላክ “ነገርን ሁሉ በጊዜው ውብ አድርጎ ሠራው፤ እግዚአብሔር ከመጀመሪያ እስከ መጨረሻ ያደረገውን መርምሮ እስኪያውቅ ድረስ ዘላለማዊነትን በሰው አእምሮ አኖረ” (መክብብ 3፡11)። በስተመጨረሻ፣ ልብ የሚያመለክተው በፈጣሪው አምሳል እስከተፈጠረበት ጊዜ ድረስ የሰው ልጅ የሆኑትን መንፈሳዊ ችሎታዎች ማለትም ምክንያታዊነት፣ ደጉንና ክፉን የመለየት፣ የመምረጥ ነፃነት ነው። የልቡን ጥልቅ ምኞት ሲያዳምጥ ማንም ሰው በቅዱስ አውግስጢኖስ የተገለጸውን የእውነት ቃል “አቤቱ ለራስህ ሠራኸን በአንተም እስኪያርፉ ድረስ ልባችን ዕረፍት አያገኝም ” የሚለውን የእውነት ቃል መናገር አይሳነውም።