Papas Lekë Matranga, në përvjetorin vdekjes
R.SH. - Vatikan
Më 6 maj të vitit 1619 ndёrroi jetё meshtari arbëresh papas Lekë (Luca) Matranga (1560-1619) në Horë (Fshat) të Arbëreshëve, nё Sicili. Lekë Matranga është njё personalitet i shquar i Kishës dhe i kulturës së vjetër arbëreshe. Lindi në Horë (Fshat) të Arbëreshëve në Sicili, mbi Palermo, e pasi kreu studimet filozofike e teologjike në kolegjin e Shën Atanasit në Romë, u kthye në Sicilinë e tij të lindjes, ku shërbeu si meshtar.
Në vitin 1592 përktheu nga italishtja dhe botoi në Romë katekizmin me titull "E mbesueme e kërshterë" ( Doktrina e Krishterë), vepёr e teologut jezuit At Ledesma, u botua pak vite pas ‘Mesharit’ të dom Gjon Buzukut, prandaj është vepra e dytë e shkruar në gjuhën shqipe, që njihet deri më sot.
Vepra e Lekë Matranges është me një rëndësi të jashtëzakonshme për historinë e gjuhës shqipe, e në mënyrë të veçantë për dialektin e Horës së Arbëreshëve. Pra ka një vlerë të dorës së parë për letërsinë, kulturën, identitetin kombëtar e shpirtëror të shqiptarëve në përgjithësi, e të arbëreshëve në veçanti. Kjo vepër u bë e njohur nga botimi i Prof. M La Piana në revistën “Roma e l’Oriente’ më 1912. Më 2013 albanologu e studiuesi i letërsisë shqipe e arbëreshe, prof. Matteo Mandalà botoi një botim tjetër me titullin “Lekë Matranga: njeriu, koha, vepra”.
Vepra me 28 faqe që ka rëndësi shpirtërore e katekistike për historinё e Kishës arbëreshe, pёrveç përmbajtjes sё katekizmit mbi doktrinën e krishterë në formë pyetje-përgjigje, përfshin edhe një vjershë me tetë vargje që përbën llojin e parë të vargut të shkruar shqip. “Doktrina e Krishterë" e Matrangës përmban një hyrje në italishte, një vjershë me tetë vargje, që përbën llojin e parë të vargut të shkruar në shqip, si dhe vetë katekizmin, që është mësim e udhëzim për njohjen e doktrinës së krishterë, mësimet e Kishёs në formën e pyetje -përgjigjeve. Në hyrje, duke ia kushtuar veprën kardinalit Ludovico II de Torres, kryeipeshkёv i Monreales, papas Matranga shpjegon se përkthimi ishte bërë për t'u përdorur nga besimtarët e krishterë arbëreshë që nuk e kuptonin variantin italisht të katekizmit në qarkullim, duke theksuar se ai do t'u vlente "qindra familjeve në Kalabri e në Pulje" me prejardhje shqiptare për përforcimin e fesë së tyre të krishterë.
Vjersha e parë që u botua në gjuhën shqipe në "E mbesueme e kërshterë" ( Doktrina e Krishterë) nga papas Luca Matranga, përbëhet nga tetë vargje, në njëmbëdhjetërrokësh me rimë të këmbyer. Ajo përmban një mesazh të çmueshëm e prekës shpirtëror e titullohet thjesht 'Canzona spirituale' – 'Këngë e përshpirtshme':
"Cghithaeue u thaerés cux do ndaegliésae,
Tae mirae tae chraextée bura e gràa,
Mbae fiàaet tae tinaezòt tae xichi méxae,
Sé sixtae gnerij néx cciae mcà¡tae scàa,
Elum cux e cuiton sé càa tae vdésae,
E mentae bà¡xcae mbae taenaezònae i càa,
Sé chrixti ndae parràisit i baen piésae,
E baen paer bijr tae tij e paer vaelàa."
(Gjithëve u thërres, kush do ndëljesë,
Të mirë të krështee burra e graa,
Mbë fjalët të tinëzot të shihi meshë,
Se s'ishtë njeri nesh që mkatë s'kaa;
E lum kush e kujton se kaa të vdesë,
E mentë bashkë mbë tënëzonë i kaa;
Se Krishti ndë parrajsit i bën pjesë,
E bën për bir të ti e për vëllaa.).
