Արհ. Տ. Ռաֆայէլ Արքեպս. Մինասեանի Հունգարիա այցելութիւնը, Սբ. Պատարագ՝ Բուդապեշտի հայ կաթողիկէ համայնքի համար

Հայաստանի, Վրաստանի, Ռուսաստանի և Արևելեան Եւրոպայի հայ կաթողիկէների Առաջնորդ Արհ. Տ. Ռաֆայէլ Արքեպս. Մինասեանը իր մասնակցութիւնը բերեց Հունգարիայի մայրաքաղաք Բուդապեշտում 2021թ. սեպտեմբերի 5-ից մեկնարկած Սուրբ Հաղորդութեան 52-րդ միջազգային համաժողովին: Բացման հանդիսաւոր Սուրբ Պատարագից յետոյ Արհ. Տ. Ռաֆայէլ Արքեպս. Մինասեանը մասնակցեց համաժողովի շրջանակներում Եւրոպայի արևելածէս եպիսկոպոսների համար կազմակերպուած ժողովին, որը տևեց չորս օր: Ժողովին մասնակցում էին նաև Արժ. Տ. Մաշտոց Քհն. Ղազարեանը, ով ուղեկցում էր Արհ. Տ. Ռաֆայէլ Արքեպս. Մինասեանին, և Հոգշն. Հ. Վարդան Ծ. Վրդ. Գազանճեանը, ով ներկայացնում էր Թուրքիայի հայ կաթողիկէների Առաջնորդ Արհ. Տ. Լևոն Արքեպս. Զեքիյանին:

Արեւելածէս Եպիսկոպոսների ժողովը

Ժողովի ընթացքում եպիսկոպոսները քննարկել են Սուրբ Հաղորդութեանը և Եկեղեցու սիւնհոդասականութեանը,՝ ժողովականութեանը, առնչուող հարցեր, ինչպէս օրինակ՝ ինչպէ՞ս են ապրում տարբեր եկեղեցական համայնքները Սուրբ Հաղորդութեան հանդէպ ջերմեռանդութիւնը, ինչ խնդիրներ կան այս հարթութեան մէջ: Տ. Մաշտոց Քհն. Ղազարեանը ներկայացրել է հայկական իրականութիւնը, հայ ժողովրդի սէրն ու նուիրումը՝ Ամենասուրբ Հաղորդութեան հանդէպ, սովետական շրջանում հաւատքի կենդանի ապրումի պատմութիւնը:

Արհ. Տ. Ռաֆայէլ Արքեպս. Մինասեանը հրաւէրքով կաթողիկէ արևելածէս եպիսկոպոսների յաջորդ ժողովը 2022թ. սեպտեմբերի 21-25-ին տեղի կունենայ Հայաստանում:

Բուդապեշտի Սուրբ Աստուածածին հայ կաթողիկէ մատրան մէջ պատարագ

Սեպտեմբերի 7-ին երեկոյեան 17:00-ին Արհ. Տ. Ռաֆայէլ Արքեպս. Մինասեանը Սուրբ Պատարագ է մատուցել Բուդապեշտի Սուրբ Աստուածածին հայ կաթողիկէ մատրան մէջ, որը լեփ-լեցուն է եղել հայ կաթողիկէ հաւատացեալներով: Սրբազան Հօր հետ համապատարագել են Հոգշն. Հ. Վարդան Ծ. Վրդ. Գազանճեանը և Տ. Մաշտոցը: Քարոզի ժամանակ Սրբազան Հայրը անդրադարձ է կատարել Սուրբ Հաղորդութեան 52-րդ միջազգային համաժողովի և Սուրբ Հաղորդութեան թեմաներին: «Ամենասուրբ Հաղորդութիւնը ստեղծում է միութիւն, պէտք է զօրացնենք հաղորդութիւնը Քրիստոսի հետ և միաժամանակ՝ միմեանց միջև», շեշտել է Առաջնորդ Հայրը և կոչ արել հունգարահայերին վերագտնել հայ կաթողիկէ ինքնութիւնը, ապրել համերաշխութեամբ, կենտրոնանալ Ամենասուրբ Հաղորդութեան խորհրդի շուրջ՝ յիշելով, որ դա՛ է հիմքը հոգևոր և համայնքային երջանկութեան:

Սուրբ Պատարագից յետո տրանսիլվանահայերը ընթրիքի են հրաւիրել Առաջնորդ Հօրը, Հ. Վարդանին և Տ. Մաշտոցին և հիւրասիրել Տրանսիալվանիայի աւանդական կերակրատեսակներով: Հոգևորականների այցելութիւնը ջերմութեամբ է լցրել հունգարահայերի սրտերը. նրանք արդեն հազուադէպ են առիթ ունենում հանդիպելու հայ կաթողիկէ հոգևորականների հետ:

Հունգարիոյ Հայ Կաթողիկէները

Հունգարիայում՝ հիմնականում նախ պատմական Տրանսիլվանիայի տարածքում, ապա և Բուդապեշտում, հայերը հաստատուել են 17-18-րդ դարերում՝ գաղթելով Ղրիմից, որտեղ էլ արտագաղթել և հաստատուել էին, ըստ որոշ տեղեկութիւնների, 13-րդ դարից սկսած, կամ աւելի վաղ՝ 9-10-րդ դարերից: 1921թ.-ից, երբ Տրանսիլվանիայի մի մասը միացաւ Ռումինիային, Հունգարիայում կաթողիկէ հայերը հիմնականում կենտրոնացել են մայրաքաղաք Բուդապեշտում, որտեղ մեծ յաջողութիւնների են հասել տարբեր բնագաւառներում և մեծ ազդեցութիւն ունեցել յատկապէս բժշկութեան, մշակոյթի, ճարտարապետութեան և հոգևոր կեանքի զարգացման վրայ:

Հունգարիայի կաթողիկէ հայերի հոգևոր հովուութիւնը ստանձնել են Մխիթարեան միաբանութեան հայրերը: Նրանցից Հ. Աթանաս Վրդ. Տիրոյանի աջակցութեամբ հայ կաթողիկէ համայնքը Բուդապեշտում ձեռք է բերել մասնաւոր հողատարածք՝ հիմնելով նախ քահանայատուն (1922 թ.), ապա մատուռը (1924 թ.): 1925 թ. նոյեմբերին պաշտօնապէս հաստատուել է շուրջ 300 հետևորդ ունեցող հայ կաթողիկէ եկեղեցին: Բուդապեշտի տարբեր թաղամասերում (Բաթոր փ. թիվ 19, Վադաս փ. թիվ 6, Տելեկի Պալ փ. թիվ 6, Սեմելվեյս փ. թիվ 9) ժամանակաւոր գործելուց յետոյ՝ հայ կաթողիկէ համայնքի հոգևոր կենտրոնը հաստատուել է Օրլայ փ. թիվ 6 հասցէում գտնուող եռայարկ մի շինութիւնում, ուր հիմնել են Սուրբ Աստուածածին մատուռը, աղօթարանը և գրասենեակներ, իսկ վերնայարկը համայնքի առաջնորդ Հ. Անտոն Դանիել Կադարյանի (1916–1988թթ.) հոգածութեամբ 1974 թ. վերածուել է թանգարանի: Այս սրահում տեղ է գտել՝ մօտաւորապէս նախորդ դարի երկրորդ կէսին գոյացած հնագիտական, պատմագիտական ու ազգագրական կարևոր նշանակութեան եկեղեցական ու կենցաղային իրերի հաւաքածուն, այս թանգարանի մասին առաւել մանրամասն տե՛ս՝ այստեղ:

Յայտնի է, որ կոմունիստական իշխանութեան տարիներին ևս, երբ կրօնական կեանքը հալածւում էր և պաշտամունքային արարողութիւններն արգելուած էին, համայնքի հոգևոր հովիւը մատակարարել է Սուրբ Խորհուրդները: Հ. Անտոն Դանիել Կադարյանը բանտարկուել է:

1960-ականներին հալածանքները մեղմացել են: Վերջին երեք տասնամեակներին Հունգարիայում մնայուն հայ կաթողիկէ քահանաներ չեն ծառայել, մխիթարեան, ապա նաև Զմմառեան պատրիարքական մաիաբանութեան վարդապետները ժամանակ առ ժամանակ այցելել են և մատակարարել Սուրբ Խորհուրդները:

Տեղի լատինածէս կաթողիկէների եպիսկոպոսի տնօրինութեամբ Բուդապեշտում Սուրբ Պատարագը հայերի համար սկսել են մատուցել ոչ հայ քահանաները՝ հայկական Պատարագի տեքստով և ծէսով, բայց հունգարերէնով:

Աղօթե՛նք, որ Աստծոյ կամօք և Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցու նուիրապետութեան ջանքերով Հունգարիայի հայ կաթողիկէ համայնքը ունենայ մնայուն հոգևոր հովիւներ:

Տ. Յովսէփ Քհն. Գալստեան

Տեղեկութիւնները տրամադրեց՝ Տ. Մաշտոց Քհն. Ղազարեան