Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (Կ)

Կ. Հաղորդում

Վերաբերումն Ընծայից

Ընծաներու վերաբերումը կը սկսի, երբ սարկաւագը նախ կը խնկարկէ սուրբ Սեղանը, լռելեայն ըսելով Սաղմոս Ծ. «Ողորմեա ինձ, Աստուած, ըստ մեծի ողորմութեան քում»: Ապա սարկաւագը համբուրելով սուրբ սեղանը եւ պատարագիչին աջը, կը դառնայ դէպի աջակողմեան խորհրդանոցը, կը խնկարկէ Սկիհը և ընծաները, մինչեւ աւարտիլը սաղմոսին: Այնուհետեւ բուրվառը կու տայ ուրիշ սարկաւագի եւ ինք համբուրելով ընծաները, բարձրացուցած կը տանի հիւսիսակողմէն դէպի պատարագիչը. երբ կը հասնին խորանի աստիճանին, վերաբերողը հետեւեալ սաղմոսը կ'ըսէ. «Համբարձէ՛ք, իշխանք, զդրունս ձեր ի վեր, համբարձցին դրունք յաւիտենից, եւ մտցէ Թագաւոր փառաց»: Եւ պատարագողն կը խնկարկէ եւ կը հարցնէ. «Ո՞վ է Սա, Թագաւոր փառաց, Տէր հզօր զօրութեամբ Իւրով, Տէր կարող ի պատերազմի»: Վերաբերողը դարձեալ կ'ըսէ. «Համբարձէ՛ք, իշխանք, զդրունս ձեր ի վեր, համբարձցին դրունք յաւիտենից եւ մտցէ Թագաւոր փառաց»: Քահանան կը հարցնէ. «Ո՞վ է Սա, Թագաւոր փառաց եւ Տէր զօրութեանց». Վերաբերողը կը պատասխանէ. «Սա՛ Ինքն է Թագաւոր Փառաց»: Եւ պատարագիչը խնկարկելով սուրբ սեղանին եւ սկիհին, կ'երկրպագէ ահիւ եւ դողութեամբ, կ'առնէ ընծաները սարկաւագի ձեռքէն, դառնալով կը բարձրացնէ ի տես ժողովրդեան եւ կը խաչակնքէ ժողովուրդը, ըսելով. «Օրհնեալ եկեալ անուամբ Տեառն, օրհնութիւն ի բարձունս»: Դպիրները «Ալէլուիա» կը ձայնեն: Այստեղ, պատարագիչի Սուրբ Սեղանը և Սկիհը խնկարկելը յիշատակն է իւղաբեր կանանց կողմէ յարութեան առաւօտեան Քրիստոսի գերեզմանի համար բերուած խունկին (Ղուկաս 24:1):

Անցեալին՝ Սուրբ Սկիհի վերաբերումը հանդիսաւոր օրերուն կը կատարուէր բեմէն դաս իջնելով, ապա՝ բեմ, իսկ Աւագ Հինգշաբթի օրը բեմէն իջնելով եկեղեցւոյ ամբողջ շրջանը կ'ընէին: Սրբասացութիւնը և վերաբերումը հանդիսաւոր ձեւով կը կատարուին օրուան տօնին համապատասխան հոգեշունչ տաղեր երգելով, ինչպէս նաեւ քշոցներ հնչեցնելով, որոնք ԺԴ. դարու սկիզբին մուտք գործած են հայկական Պատարագին մէջ: Մեր նախնիները այս կարգը բնորոշած են որպէս «Գեղեցիկ ու աստուածավայելուչ կարգ»: Ծէսերուն համեմատ, ընծաներու վերաբերումը սկիզբ կ'առնէ առաւել կամ նուազ հանդիսաւորութեամբ: Այսպէս՝ վերաբերումը բացառիկ շուք կը ստանայ Բիւզանդական ծէսին մէջ: Բացի հայ և յոյն ծէսերէ, միւսները չունին վերաբերումի թափօր. Կան միայն երգեր և խնկարկութիւն: Իսկ յարաբերաբար աւելի պարզ հայ ծէսին մէջ:

Մատուցումն Ընծայից

Վերաբերումէն ետք, ընծաները կը զետեղեն ի սեղանն եւ քահանան կրկին կը լուայ իր ձեռքի մատներուն ծայրերը կոնքին մէջ, որպէս մաքրութեան ու անարատութեան նշան, որովհետեւ իր մատներով պիտի դպչի Քրիստոսի Ս. Մարմնին և Արեան, և ի ծածուկ մէկ տուն սաղմոս կ'ըսէ. «Լուացից սրբութեամբ զձեռս իմ եւ շուրջ եղեց զսեղանով Քով, Տէ՛ր», և գոհութիւն յայտնելով, կը բանայ սկիհին ծածկոցը, որպէսզի երեւի սուրբ նշխարը:

Քարոզ Մատուցման

Ապա սարկաւագը՝ «Եւ եւս հաւատով եւ սրբութեամբ կացցուք» քարոզը կ'ըսէ բարձրաձայն:

Աղօթք Մատուցման

Մինչ սարկաւագը կը քարոզէ, պատարագիչը այդ միջոցին բազկատարած կ'աղօթէ ի ծածուկ Ս. Աթանասի վերագրուած. «Տէր Աստուած զօրութեանց եւ Արարիչ ամենայն լինելութեանց» աղօթքը. Որմէ ետք, կը սկսի ողջոյնի պահը:

Ողջոյն

Հայ ծէսին մէջ խաղաղութեան և սիրոյ ողջոյնը, Լատին ծէսին հակառակ, հայ ծէսին մէջ կը տրուի բուն «Կանոն»-էն առաջ, Տիրոջ հրամանին համաձայն, թէ «նախ հաշտուէ եղբօրդ հետ և ապա եկուր և պատարագդ մատուցանէ» (Մտթ. 5,24):