Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (ԾԶ)։

ԾԶ. Հաղորդում

Այսօր և յաջորդաբար մեր հաղորդումներու ընթացքին՝ պիտի անդրադառնանք պատարագի արարողութեան նկարագրութեան:

Ամբողջական զգեստաւորումէն ետք, պատարագը կը սկսի պատարագիչին հանդիսաւոր մուտքով՝ երբ քահանան, սարկաւագը, բուրվառակիրը, մոմակիրները, քշոցակիրները և սպասարկողները եկեղեցւոյ բեմին առջեւ կը ներկայանան. մինչ դպիրները կը շարունակեն երգել «Խորհուրդ խորին» շարականը: Այս պահուն տեղի կ'ունենայ ձեռքի լուացում. քահանան ձեռքերը կը լուայ պաշտօնեաներուն հետ փոխն ի փոխ ԻԵ. սաղմոսը ըսելով լռելեան: Լուացումը կը խոհրդանշէ մեղքերէ մաքրուիլը, որմէ ետք միայն կարելի է բարձրանալ Ս. Սեղան: Լուացումէն ետք, քահանան խոնարհելով խորանին, կը դառնայ դէպի ժողովուրդ, ապա Սուրբ Աստուածածնի և բոլոր սուրբերու բարեխօսութեամբ՝ հրապարակաւ կը խոստովանի իր մեղքերը: Եկեղեցւոյ կանոնին համաձայն՝ ժողովուրդը եւս պարտաւոր է խոստովանիլ իր մեղքերը և ապա միայն Ս. Հաղորդութիւն ճաշակել:

Նախամուտ

Նախամուտը կ'ընդգրկէ ՂԹ. (99)-րդ սաղմոսը. «Աղաղակեցէ՛ք առ Տէր, ամենայն երկիր», զոր փոխասացները խորանին առջեւ տուն առ տուն կ'երգեն, ապա քարոզ և աղօթք «Ի մէջ տաճարիս» և այսպէս մինչեւ պատարագիչի խորան բարձրանալը ԽԳ. (43) սաղմոսի սաղմոսերգութեամբ և «Ի Յարկի Սրբութեան» աղօթքով:

Այս հանգրուանին մեծ վարագոյրը կը փակուի և դպիրները օրուան պատշաճ մեղեդին կ'երգեն. իսկ եթէ եպիսկոպոս ըլլայ պատարագիչը «Ընտրեալդ յԱստուծոյ» տաղը կ'երգուի: Նոյն պահուն, պատարագիչ քահանան կ'ընթեռնու Նարեկացիի աղօթքը (Բան ԼԳ հատուած Զ, Է, Ը), որ ուղղուած է Սուրբ Հոգւոյն, որմէ քահանան օգնութիւն կը հայցէ՝ Գոհութեան Խորհուրդը կատարելու: Այս աղօթքը կը կարծուի թէ Շնորհալին աւելցուցած է: Իսկ վարագոյրի փակուիլը կը խորհրդանշէ մեղքի պատճառով մարդկանց և Աստուծոյ միջեւ բաժանումը:

Առաջադրութիւն (Աստուծոյ առջեւ դրուած նուէրք)
Նշխարի օրհնութիւն

Խորանին վրայ, սարկաւագը առաջին հերթին սկիհը և ապա ընծաները՝ նշխարն ու գինին սուրբ Սեղան կը բերէ. պատարագիչը սարկաւագի ձեռքէն կ'առնէ նուիրական հացը կամ նշխարը և կը դնէ մաղզմայի վրայ և օրհնելով գինին՝ խաչաձեւ կը լեցնէ սկիհի մէջ: Սարկաւագը ի ցած կ'ըսէ. «Եւ եւս խաղաղութեան զՏէր աղաչեսցուք», պատարագիչը խաչակնքելով գինին կ'օրհնէ, նոյնպէս և նշխարը. ապա առնելով ի ձեռս մաղզման նշխարաւ հանդերձ՝ դիմելով Հայր Աստուծոյ կ'ըսէ ի ծածուկ Յովհան Ոսկեբերանի Առաջադրութեան աղօթքը. «Տէր Աստուած մեր, որ զերկնաւոր Հացդ՝ զՏէրն մեր Յիսուս Քրիստոս»: Աղօթքի աւարտին, քահանան սկիհը և մաղզման քողով (դաստառակով) ծածկելով՝ կը խաչակնքէ ընծաները, ըսելով. «Հոգին Սուրբ եկեսցէ ի քեզ»: Յետ այսորիկ, սարկաւագին հետ տուն առ տուն Առաջադրութեան ՂԲ. (92) սաղմոսը կ'արտասանէ. «Ալէլուիա, ալէլուիա. Տէր թագաւորեաց՝ վայելչութիւն զգեցաւ»:

Ճաշու պաշտօն

Խնկարկութիւն

Առաջադրութեան աղօթքէն ետք, վարագոյրը կը բացուի, քահանան կը դնէ սաղաւարտը և տեղի կ'ունենայ խնկարկութիւնը. քահանան բուրվառով կ'ուղղուի Ս. Սեղանի առջեւ հանդերձ սարկաւագօք եւ դպրօք, նախասարկաւագը (առաջին սարակաւագ) կը բերէ բուրվառը, եւ քահանան խունկ կը դնէ եւ խնկարկելով սկիհն ու սուրբ սպասը՝ ի ծածուկ կ'ըսէ. «Խունկ մատուցանեմ առաջի Քո, Քրիստոս, բուրումն հոգեւորական», և այդպէս խնկարկելով՝ կ'իջնէ բեմէն վար՝ և տեղի կ'ունենայ թափօրը՝ ժողովուրդի մէջ շրջելով: Այս արարողակարգը «աշխարհագալոց» կը կոչուի՝ որովհետեւ կը խորհրդանշէ Յիսուս Քրիստոսի երկինքէն երկիր խոնարհիլը, մարդոց մէջ շրջագայիլը և Աւետարանի անուշահոտ բուրմունքի տարածումը (խնկարկութիւն): Այնուհետեւ դարձեալ կը բարձրանայ բեմ, որ Քրիստոսի երկինք բարձրանալը կը խորհրդանշէ, հաւատացեալ ժողովորուրդին աղօթքն ու աղերսանքը իր հետ բարձրացնելով: Աշխարհագալոցին կը յաջորդէ «Ժամամուտ» կամ Պատարագի Սկիզբը: