Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (ԾԱ)։
ԾԱ. Հաղորդում
Այսօր պիտի անդրադառնանք Հայ Եկեղեցւոյ պատարագամատոյցի կազմութեան:
Հայ Եկեղեցւոյ պատարագամատոյցի սկզբնաղբիւրը՝ Երուսաղէմի Եկեղեցին է, որ Կեսարիոյ ճամբով տարածուած է դէպի Հայաստան: Հայածէս Ս. Պատարագը իր բոլոր փոփոխութիւններով հանդերձ՝ նմանութիւններ ունի Անտիոքեան և Կապադովկեան պատարագներուն հետ: Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Հայրապետը Կեսարիայէն բերելով Բարսեղեան Պատարագամատոյցը և ծիսական այլ գիրքեր, զանոնք աւանդած է հայ եկեղեցւոյ: Ժամանակի ընթացքին այդ Պատարագամատոյցը հայացուած ու մշակուած է հայ եկեղեցւոյ Հայրերու կողմէ և այսօր կիրառութեան մէջ է մեր եկեղեցւոյ մէջ: Բարսեղեան պատարագի, ինչպէս նաեւ այլ պատարագներու հայերէն բնագիրները, հանդերձ՝ Յունաց, Ասորւոց և Լատինացւոց խորհրդատետրերու թարգմանութեան, կը գտնենք Տաշեան-Գաթրճեան Մխիթարեան երկու Հայրերու հեղինակած «Սրբազան Պատարագամատոյցք Հայոց» հաստածաւալ գիրքին մէջ, տպուած Վիեննա 1897-ին: Տաշեան-Գաթրճեան Հայրերը ուսումնասիրելով բազմաթիւ ձեռագիր խորհրդատետրեր, ինչպէս նաեւ՝ ժամագիրք, Մաշտոց, Ճաշոց և Շարակնոց, որոնք ԺԵ. - ԺԷ. դարերէն հասած են, և մի քանի ձեռագիրներ՝ ԺԳ. և ԺԴ դարերէն. որ պատարագամատոյցի պատմութեան մասին հարուստ տեղեկութիւններ փոխանցած են մեզի: Գաթրճեանի համաձայն՝ Հայ Եկեղեցւոյ պատարագին ծագումը կ'երթայ մինչեւ քրիստոնէութեան առաջին դարը և Երուսաղէմի պատարագի ընդօրինակութիւնն է. ըստ անոր «Սահակայ և Մեսրոպայ ձեռօք նորէն նայուած և աւելցուած է»: Արդարեւ, Երուսաղէմի, Անտիոքի, Աղէքսանդրիոյ և Հռոմի եկեղեցիներու պատկանող պատարագամատոյցներու համաձայն՝ Պատարագի արարողութեան կարգը առաջին երեք դարերուն ընդհանուր էր բոլոր քրիստոնէական եկեղեցիներուն մէջ և անոնց համեմատութիւնը ցոյց կու տայ թէ միայն աղօքներու դասաւորումը տարբեր եղած է: Գ. դարուն Երուսաղէմի մէջ մշակուած էր պատարագ մը եբրայերէն և յունարէն լեզուով, որ կը կրէր Յակոբոս (որդի Զեթեթեայ) առաքեալի անունը: Մշակումը Առաքեալինը չէր, բայց անոր կորիզը իրեն կը պատկանէր: Չորրորդ դարուն, սուրբ Բարսեղ Կեսարացին կը վերամշակէ սուրբ Յակոբի Պատարագը: Այս մէկը նախ ընթացիկ գործածութիւն կ'ունենայ որոշ ժամանակ մը, ապա կը գործածուի միայն տօներուն և տէրունի օրերուն: Հայ Եկեղեցւոյ պատարագը հիմնական գիծերով նոյնն է Ս. Յակոբայ պատարագին. որ Ս. Բարսեղ Հայրապետի վերամշակումով ամբողջացած է, հանդերձ աղօթքներու յաւելումով, որոնք քաղուած են սուրբ Գրիգոր Նազիանզացիի և սուրբ Յովհաննէս Ոսկեբերանի պատարագներէն: Դ. դարուն, Ս. Բարսեղ Կեսարացի և Ս. Գրիգոր Նազիանզացի չորս պատարագներ պատրաստած էին. Նազիանզացիի պատարագի չորրորդ խմբագրութիւնը, սխալմամբ վերագրուած է Ս. Աթանաս Աղեքսանդրացի Հայրապետին. այս պատարագը աւելի՛ մեծ ընդունելութիւն ու տարածում գտաւ Հայաստանի մէջ: Հետագային՝ իրենց կարգին պատարագին մէջ փոփոխութիւններ կատարած են Մեծն Ներսէս, Յովնան Մանդակունի, Ներսէս Շնորհալի և Լամբրոնացի, որուն ձեռքով հայ պատարագը որոշ ազդեցութիւն կրած է լատին ծէսէն:
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ
