Tamko la Baraza la Maaskofu Zambia kwa Serikali,"Lichungeni kundi la Mungu lililo karibu kwenu"
Baraza la Maaskofu Katoliki Zambia(ZCCB).
Tamko la Baraza la Maaskofu Katoliki nchini Zambia kuhusu hali ya taifa na wito kwa serikali kuwatumikia watu wa Zambia jinsi ambavyo Mungu anataka. Katika tamko hilo linaongozwa na maneno ya Mtume Petro yasemayo: Lichungeni kundi la Mungu lililo karibu kwenu na kulisimamia, si kwa kulazimishwa, bali kwa hiari kama Mungu atakavyo, si kwa kutaka fedha chafu, bali kwa moyo wa kufanya hivyo( 1 Petro 5:2 ). Kaka na dada zetu wapendwa katika Kristo na watu wenye mapenzi mema, amani na upendo wa Bwana wetu Yesu Kristo uwe nanyi nyote. Sisi, wajumbe wa Baraza la Maaskofu Katoliki Zambia (ZCCB), tumetenga muda wa kutosha kutafakari masuala ya sasa ya kijamii, kisiasa, kiuchumi na mazingira yanayoathiri maisha ya kila siku ya watu wa Zambia. Kwanza kabisa, tunapenda kutambua nia njema ya serikali ya kuleta maendeleo katika pembe zote za nchi kwa kuanzishwa kwa Elimu Bure, kuongeza Mfuko wa Maendeleo(CDF), ajira za afya, elimu, huduma za polisi, idara ya urekebishaji, vikosi vya ulinzi, wafanyakazi wa uhamiaji na mengine mengi. Hata hivyo, kwa moyo wa uwajibikaji, tunapenda kueleza baadhi ya kero zetu kuhusu utoaji wa huduma kwa taifa, hasa kwa uongozi wetu wa kisiasa na wadau wengine.
2. NGAZI ZA UMASKINI WA JUU. Umaskini na viwango vya ukosefu wa usawa nchini vinaendelea kuongezeka na serikali inahitaji kushughulikia hili haraka. Zambia inakabiliwa na viwango vya juu vya umaskini na ukosefu wa usawa, hata ikilinganishwa na mataifa mengine katika kanda. Uwekezaji na ukuaji wa kuvutia wa uchumi katika muongo huo umeleta manufaa kwa maeneo ya mijini, lakini umaskini katika maeneo ya vijijini bado umeenea.
3. UOZO WA MAADILI. Ni kwa huzuni kubwa kuona ongezeko la mara kwa mara la unyanyasaji wa kijinsia kwa watoto, ndoa za utotoni, ajira ya watoto, ulawiti, Unyonyaji wa Kijinsia, biashara haramu ya binadamu, ushoga, ngono na wanyama, kujiua na utekaji nyara nchini Zambia. Hizi ni dalili za wazi kwamba viwango vya maadili miongoni mwa watu wetu vimeshuka sana. Kwa hivyo tunatoa wito kwa vyombo vya usalama kuchukua hatua mara moja. Kama taifa, sote tunafaa kuweka vichwa vyetu pamoja ili kukomesha vitendo hivi viovu. Ili sisi kufikia lengo hili tukufu tunapaswa kuzingatia maadili ya Kikristo na ya kifamilia ambayo ni ya umuhimu mkubwa. Matumizi ya lugha chafu katika taifa hasa kupitia mitandao ya kijamii yanafaa kudhibitiwa.
4. HISIA ZA KIKANDA NA KIKABILA. Hali ya kisiasa nchini Zambia bado ina sifa ya kuendeleza siasa na kupuuza mambo muhimu ya kitaifa kwa viongozi wa kisiasa katika ngazi zote. Hisia za kikanda na za kikabila bado zinafurahia hatua kuu katika duru za kisiasa za nchi. Kuna haja ya maridhiano ya kitaifa, jumuishi na ya kidemokrasia nchini ambapo viongozi wa kisiasa wanapaswa kutambua na kufahamu ukweli kwamba kipaumbele chao kinapaswa kuwa cha kuwatumikia Wazambia. Serikali iongoze na ionekane inaongoza katika kuondoa mijadala na hisia za kikabila nchini.
5. UKOSEFU WA AJIRA. Tunatambua ukweli kwamba serikali imeajiri walimu 30,496 na wahudumu wa afya 1-1,276. Hata hivyo, ukosefu wa ajira nchini Zambia unaendelea kuwa suala la kutia wasiwasi na serikali inahitaji kuboresha kwa haraka mikakati ya kiutendaji jinsi ya kukabiliana na viwango hivi vya juu vinavyozidi kuongezeka. Ukweli wa mambo ni kwamba serikali haiwezi kusimamia kuajiri kila mtu; si tu kwamba inawezekana na ni endelevu. Hivyo basi umuhimu wa kujitosa katika kuunga mkono kwa dhati Wakulima Wadogo [SMEs[, na kufungua viwanda vya utengenezaji bidhaa ili kutengeneza ajira zaidi. Zaidi ya hayo, tunatoa wito kwa serikali kuweka mazingira wezeshi kwa SME zilizopo tayari kustawi hasa kwa kuwalipa huduma na bidhaa zinazotolewa.
6. AFYA YA UMMA. Afya ya raia ni kiini cha tija ya uzalishaji wa taifa. Imeonekana kuwa vituo vya afya nchini Zambia vinakosa dawa za kutibu idadi ya watu katika taasisi nyingi za afya. Madai ya Wizara ya Afyakwamba dawa za kutosha zimepelekwa katika vituo vyote vya afya hayawezi kuthibitishwa kwani taarifa kuhusu upatikanaji wa dawa katika vituo vya afya mijini na vijijini haziendani na hali halisi iliyopo. Katika hali nyingi, wagonjwa wanapewa maagizo ya kwenda kununua dawa kutoka katika maduka ya dawa ya kibinafsi ambapo ni ghali sana na hazipatikani kwa Wazambia maskini. Tunashukuru kuanzishwa kwa NHIMA. Hata hivyo, utekelezaji wake unaacha kuhitajika na serikali inahimizwa kuangalia utendakazi wake kwa uharaka unaostahili. Marekebisho ya sera ya manunuzi pia ni muhimu ili kuwezesha upatikanaji wa dawa na vifaa vingine vya hospitali.
7. SERA YA ELIMU BURE. Sera ya Elimu Bila Malipo ni wazo linalokubalika. Lakini hata hivyo, Sera ya Elimu Bila Malipo imeonekana kuwa na athari mbaya katika usimamizi wa shule kwa ujumla na hasa shule zinazosaidiwa (na wamisionari). Yafuatayo ni baadhi ya mapungufu na changamoto kuhusu utekelezaji wa sera hiyo. Utekelezaji wake uliharakishwa bila kuandaa chumba na nafasi ya madawati iliyohitajika kwa ajili ya wanafunzi wengi wapya walioandikishwa. Idadi ya walimu shuleni haijabadilika sana huku idadi ya wanafunzi ikiongezeka maradufu au mara tatu na kufanya uwiano wa mwalimu na mwanafunzi kuwa tofauti. Uajiri wa sasa wa walimu haukuwalenga walimu wa shule sa Sekondari ambapo FEP pia ilitekelezwa. Hii inalazimisha shule nyingi (hasa Shule za Msaada wa Ruzuku) kuendelea kuajiri walimu kwa mikataba. Hili ni tatizo kwa rasilimali chache za shule ambazo malipo yalilipwa na Bodi au PTA zilizofutwa na miradi mingi ya mitaji iliyokuwa ikifanywa na Shule za Misaada ya Ruzuku sasa kushindwa. Ruzuku kutoka serikalini haitoshi na kwa kawaida huwa na vikwazo.
8. UMILIKI WA ARDHI NA USALAMA WA ARDHI. Mgogoro kati ya wazo la umiliki wa jumuiya wa ardhi chini ya umiliki wa kimila na umiliki wa mtu binafsi chini ya umiliki umeendelea kushuhudiwa na kwa bahati mbaya, watu wengi wanadhalilisha na kudhoofisha mfumo wa umiliki wa kimila. Kutokana na hali hiyo, nchi inaendelea kukabiliwa na changamoto kama vile uuzaji wa ardhi tupu, uhamishaji ardhi, uvamizi wa ardhi, migogoro ya ardhi na wanawake na watu wengine wanyonge kushindwa kupata ardhi. Ni matamanio yetu kwamba serikali iweke hatua za makusudi kulinda kikamilifu mifumo ya kimila ya usimamizi wa ardhi bila kubatilisha haki za binadamu. Haki za mtu binafsi juu ya ardhi hazipaswi kupuuza maslahi ya jamii.
9. MAZINGIRA NA MABADILIKO YA TABIANCHI. Athari za mabadiliko ya tabianchi zimeendelea kudhoofisha tija ya kilimo nchini Zambia kama inavyothibitishwa na mafuriko katika Mkoa wa Kusini na kuchelewa kwa mvua katika maeneo mengine ya Zambia na rasimu ya kiasi katika misimu ya mvua iliyopita. Ombi letu ni kwamba tuunganishe juhudi zetu katika kuwahadharisha watu wetu juu ya ulinzi wa mazingira na kujiandaa kwa maafa.
10. KILIMO NA USALAMA WA CHAKULA. Kwa mtazamo roho ya mseto wa kiuchumi, kilimo kinaweza kuchukua nafasi kubwa katika uundaji wa ajira kwa kiwango kidogo na kwa kiwango kikubwa na kinaweza kuhakikisha usalama wa chakula kwa jamii. Zaidi ya hayo, usalama wa chakula huleta matokeo chanya mbalimbali ikiwa ni pamoja na ukuaji wa uchumi, na kupunguza umaskini. Hata hivyo, pale ambapo pembejeo za kilimo kama vile mbegu na mbolea hazifikishwi kwa wakati na mavuno hayakununuliwa na kuhifadhiwa ipasavyo, ajira na usalama wa chakula huathiriwa. Kwa bahati mbaya, hata msimu huu wa kilimo, tunahangaika na pembejeo za kilimo kiasi cha kutoridhika na wakulima. Kwa hiyo tunaiomba Serikali itoe haraka pembejeo zinazohitajika. Katika hali hiyo hiyo, tunatarajia serikali kununua wanachoweza kununua na kuwalinda ipasavyo na pia kuruhusu wakulima kuuza mazao yao ya ziada kwenye masoko ya kimataifa.
11.MFUKO WA MAENDELEO YA SERIKALI (CDF). Tunatambua nia njema iliyooneshwa na serikali katika kuongeza kiwango cha Hazina ya Maendeleo ya Maeneo ya Bunge (CDF). Hata hivyo, kuna changamoto zinazohitaji kutazamwa ili kujenga mazingira mazuri ya kuunga mkono azma ya sera ya ugatuaji. Kwa sasa, matumizi ya CDF yanaonekana kuwa na matatizo kutokana na urasimu unaohitajika na miongozo ya CDF. Zaidi ya hayo, mamlaka aliyopewa Mbunge kuhusu uteuzi wa wajumbe wa kamati ya CDF yanashinda madhumuni ya kuufanya mfuko huu kuwa wa kisiasa. Kwa hivyo, tunataka Sheria ya CDF ya 2018 ifanyiwe marekebisho kwa madhumuni ya kuhakikisha kuwa hazina hii inalindwa dhidi ya kuingizwa siasa. Wakati huohuo, tunaihimiza serikali kuu kujenga uwezo wa serikali za maeneo ili kusimamia CDF na kuifanya iwe jumuishi zaidi na isiyo na rushwa
12. UHITAJI WA KATIBA. Haja ya kuangalia kwa upya katiba na sheria nyinginezo, kama vile Mchakato wa Uchaguzi, Sheria ya Utaratibu wa Umma, Sheria ya Mwenendo wa Makosa ya Jinai na Kanuni ya Adhabu imepitwa na wakati. Hata hivyo, mchakato wa marekebisho ya Katiba unaonekana kuwa mwepesi sana. Hadi sasa, hakuna ramani ya wazi ya ajenda ya mabadiliko ya katiba, uchaguzi na sheria. Katiba ya sasa ya Zambia inabakia kukabiliwa na mabadiliko ya mara kwa mara na siasa. Kwa hiyo serikali inapaswa kuongoza kwa njia iliyo wazi na ya uwazi ni lini na jinsi gani mchakato wa mabadiliko ya katiba, uchaguzi na sheria utafanyika. Tuna wasiwasi na jinsi ya baadhi ya chaguzi za hivi karibuni zilivyofanywa nchini Zambia. Kwa maana hiyo kuna baadhi ya mapungufu yanayojitokeza mara kwa mara kama vile vurugu za kisiasa, ukabila, ukanda, kutovumiliana kisiasa, ukosefu wa demokrasia ndani ya chama, matamshi ya chuki, kuitana majina, rushwa, ubaguzi wa vyombo vya habari na rushwa. Upendeleo unaoonekana na Bodi ya Usimamizi wa Uchaguzi (EMB) hasa kwa chama tawala ambao umesababisha kupungua kwa imani ya wananchi kwa Tume ya Uchaguzi ya Zambia. Jinsi Uchaguzi Mdogo wa Ubunge wa hivi karibuni katika Majimbo ya Kabushi na Kwacha kwenye Ukanda wa Shaba, ulivyofanyika, unaacha mambo ya kutamanika na kichocheo cha vurugu iwapo kitaachwa bila kurekebishwa. Wote wawili Cbuts na Tume ya Uchaguzi zingeweza kufanya vizuri zaidi.
13. UTAWALA WA SHERIA NA UPATIKANAJI WA HAKI. Nchi inayofuata utawala wa sheria husababisha jamii ambayo watu na mashirika yote ikiwa ni pamoja na serikali wanatawaliwa na kuwajibika kwa sheria. Kwa hilo huishia katika mfumo wa mahakama ambao ni huru na husuluhisha mizozo kwa njia ya uwazi na bila upendeleo. Hata hivyo, matatizo mengi yanayoathiri sekta ya haki na kuwazuia watu kupata haki na kudai haki zao miongoni mwa mengine ni pamoja na rushwa, uhaba wa wafanyakazi, fedha duni, gharama kubwa za huduma za kisheria, na ukosefu wa zana na vifaa vya kutekeleza majukumu waliyokabidhiwa. Changamoto hizi huathiri mfumo wa mahakama na kufanya iwe vigumu kiufundi kwa watu wa kawaida na maskini kupata haki na kudai haki zao. Kwa hiyo, tunadai kwamba uvunjaji wa mali, ukamataji ovyo, kuwekwa kizuizini na kunyang'anywa mali zao watuhumiwa lazima ufanyike ndani ya mipaka ya sheria na ikiwa sivyo, haya hayapaswi kuvumiliwa hata kidogo. Pia tunalaani ukatili wa polisi kwa raia wetu (wapinzani wa kisiasa) kama njia ya kuwachukulia wanaoshukiwa kuwa wamevunja sheria.
14. PAMBANA NA RUSHWA DHIDI YA RUSHWA. Tunaamini kwamba matamko ya kisera ni lazima yaungwe mkono na vitendo vya upendeleo na bila hivyo yanaishia kufanya vita dhidi ya ufisadi kutokamilika na kuwa ni maneno ya kisiasa tu. Kufikia sasa, Tume ya Kupambana na Rushwa imekamata mali nyingi zikiwemo pesa taslimu kutoka kwa baadhi ya viongozi waliohudumu katika serikali iliyopita ya chama cha Patriotic Front. Mbali na kukamatwa kwa watu, lakini hakuna hatia hadi sasa, na kufanya vita dhidi ya ufisadi kuonekana kama mateso ya kisiasa. Kwa sasa, vitendo vya rushwa vimebadilisha sura, miongoni mwa mambo mengine ni kama sura na ukubwa katika ununuzi wa dawa, pembejeo za kilimo, usafiri wa magari, mahitaji ya shule, uchaguzi mdogo na mfumo wa haki. Kwa maana hiyo tunadai kusiwe na ng'ombe watakatifu katika vita dhidi ya ufisadi.
15. UKADILIFU. Utashi wa kisiasa wa kuwaondoa makada wa vyama vya siasa sokoni, vituo vya mabasi na maeneo mengine ya umma umesaidia kurejesha hali ya utulivu katika maeneo tajwa. Hata hivyo, mengi zaidi yanahitajika kufanywa ili kumaliza kabisa hali hiyo, kurejesha utulivu kamili na akili timamu, na kuhakikisha kwamba kila binadamu yuko huru na salama kushiriki katika michakato ya kidemokrasia na utawala. Inasikitisha kuona kwamba makada wa kisiasa wanaongezeka polepole katika masoko na vituo vya mabasi na wameendelea kuvamia na kunyanyasa vyombo vya habari na wafanyakazi. Zaidi ya hayo, wameendelea kuleta maafa wakati wa uchaguzi mdogo. Tunataka mwenendo huu uangaliwe na kusitishwa mara moja.
16. HALI YA HAKI ZA BINADAMU. Katika suala hilo kuna haja ya kuangalia wahamiaji na wakimbizi nchini na hasa kaka na dada zetu kutoka Rwanda na Ethiopia. Tumeona pia kwamba kuna haja ya kuimarisha haki za wachache na kupitisha bunge ambalo litalinda kwa usawa. Hata hivyo, haki za wachache haziwezi kulinganishwa na kuhamasisha utetezi wa mashoga [LGBTQIA+].
17. HITIMISHO. Tunawaalika Wazambia wote kulinda amani na umoja ambao nchi yetu imefurahia tangu kupata uhuru wa kisiasa kwa kuepuka aina yoyote ya ubaguzi wa kikabila, kisiasa au kidini. Tunakaribisha kila mtu kufanya kazi kwa bidii kwa ajili ya Zambia bora na kulinda utambulisho wetu wa kitaifa wa Taifa Moja la Zambia Moja. Waliotia saini tarehe 18 Novemba 2022 katika Tamko hilo ni maaskofu wote nchini Zambia: Askofu Charles Kasonde, wa Jimbo katoliki Solwezi na Rais wa Baraza la Maaskofu Zambia [ZCCB] Makamu Rais wa Baraza hilo, Askofu Mkuu Alick Banda, wa Jimbo Kuu katiliki Lusaka, Askofu George Zumaile Lungu, wa Jimbo la Chipata Askifu Benjamin Phiri, wa Jimbo la Ndola, Askofu Clement Mulenga, SDB, wa Jimbo la Kabwe, Askofu Evans Chinyama Chinyemba, OMl, wa Jimbo la Mongu, Askofu Patrick Chisanga, OFM Conv., wa Jimbo la Mansa, Askofu Valentine Kalumba, OMl, wa Jimbo la Livingstone, Askofu Edwin Mulandu, wa Jimbo la Mpika, na Askofu Raphael Mweempwa, wa Jimbo la Monze.
