“Fratelli tutti”, ja enciklika shoqërore e Papës Françesku

R.SH. - Vatikan

Cilat janë idealet e mëdha por edhe rrugët, që mund të përshkohen konkretisht, për ata, që duan të ndërtojnë një botë më të drejtë dhe më vëllazërore në marrëdhëniet e tyre të përditshme, në shoqëri, në politikë, në institucione? Kjo është pyetja së cilës synon t’i përgjigjet “Fratelli tutti”, enciklika e Papës Françesku, që u paraqit sot në Vatikan, para Lutjes së Engjëllit të Tënzot. Ati i Shenjtë e përkufizon atë si “Enciklikë Shoqërore”(6), e cila e merr titullin nga “Këshillat” (Ammonizioni) e Shën Françeskut të Asizit, që i përdori fjalët “Fratelli tutti” “për t’iu drejtuar të gjithë vëllezërve dhe motrave dhe për t’iu propozuar atyre një formë jetese me shijen e Ungjillit”(1). Enciklika ka për qëllim të nxisë aspiratën botërore drejt vëllazërimit dhe miqësisë shoqërore. Në sfond, pandemia e Covid-19, e cila, vëren Françesku, “filloi vrullshëm papritur, pikërisht ndërsa po shkruaja këtë letër”. Por emergjenca globale shëndetësore dëshmoi se “askush nuk shpëton i vetëm” dhe se ka ardhur vërtet koha për të “ëndërruar si një njerëzim” i vetëm, ku jemi “të gjithë vëllezër” (7-8).

Në të parin nga tetë kapitujt, me titull “Hijet e një bote të mbyllur”, dokumenti përqendrohet në shumë probleme të epokës bashkëkohore: manipulimi dhe deformimi i koncepteve të tilla si demokracia, liria, drejtësia; egoizmi dhe mosinteresimi për të mirën e përbashkët; mbizotërimi i logjikës së tregut bazuar mbi fitimin dhe mbi kulturën e hedhurinave; papunësia, racizmi, varfëria; pabarazia e të drejtave dhe devijimet e saj si skllavëria, trafikimi, gratë e nënshtruara dhe më pas të detyruara të abortojnë, trafikimi i organeve (10-24). Këto janë probleme globale, që kërkojnë veprime globale, nënvizon Papa, duke kritikuar “kulturën e mureve”, që favorizon përhapjen e mafieve, të ushqyera nga frika dhe vetmia (27-28).

E megjithatë, Enciklika u përgjigjet këtyre hijeve me një shembull të ndritshëm, atë të Samaritanit të Mirë, të cilit i kushtohet kapitulli i dytë: “Një i panjohur në rrugë”. Në të, Papa thekson se, në një shoqëri të sëmurë, që i kthen shpinën dhimbjes dhe është “analfabete” përsa i përket kujdesit për të brishtët e për nevojtarët (64-65), të gjithë jemi të thirrur të bëhemi të afërm për tjetrin (81), duke kapërcyer paragjykimet dhe interesat vetjake. Vërtet, të gjithë jemi bashkëpërgjegjës në ndërtimin e një shoqërie, e cila duhet të dijë t’i përfshijë, t’i integrojë dhe t’i ndihmojë ata, që vuajnë (77). Dashuria ndërton ura dhe ne “jemi bërë për dashuri” (88), shton Papa, duke i inkurajuar veçanërisht të krishterët të shohin Krishtin në fytyrën e gjithë të mënjanuarve (85). Parimi i aftësisë për të dashur sipas “një përmase universale” (83) trajtohet edhe në kapitullin e tretë, me titull “Të mendojmë e të krijojmë një botë të hapur”. Në të, Françesku na nxit “të dalim nga vetvetja” për të gjetur tek të tjerët gjithçka, që na bën më njerëz (88), duke ia hapur zemrën të afërmit, sipas dinamizmit të bamirësisë, i cili na nxit të priremi drejt “bashkimit universal” (95). Në thelb - kujton Enciklika – masa shpirtërore e jetës njerëzore përcaktohet nga dashuria, që na shtyn të kërkojmë më të mirën për jetën e tjetrit (92-93). Ndjenja e solidaritetit dhe e vëllazërimit lindin në familje, të cilat duhet të mbrohen dhe të respektohen në “misionin e tyre parësor e thelbësor edukativ” (114).

E drejta për të jetuar me dinjitet nuk mund t’i mohohet askujt, vazhdon Papa, e meqë të drejtat janë pa kufi, askush nuk duhet të përjashtohet, pavarësisht se ku është lindur (121). Në këtë këndvështrim, Ati i Shenjtë bën thirrje edhe të mendohet për “një etikë të marrëdhënieve ndërkombëtare” (126), sepse çdo vend është edhe i të huajve e nuk mund t’u mohohen pasuritë e territorit atyre, që kanë nevojë dhe vijnë nga një vend tjetër. Prandaj, e drejta natyrore për pronën private, rrjedhimisht, është dytësore në krahasim me parimin e destinacionit universal të të mirave të krijuara (120). Enciklika thekson në mënyrë të veçantë çështjen e borxhit të jashtëm: pa paragjykuar parimin që ai duhet paguar, urohet që kjo të mos e kompromentojë mbijetesën dhe zhvillimin e vendeve më të varfra (126).

Temës së migracionit i kushtohet pjesërisht kapitulli i dytë dhe tërësisht, i katërti me temë “Një zemër e hapur për gjithë botën”: me “jetën e tyre të lënduar” (37), në ikje nga luftrat, persekutimet, fatkeqësitë natyrore, trafikantët e paskrupullt, të shkëputur nga bashkësitë e tyre të origjinës, migrantët duhet të mirëpriten, të mbrohen, të promovohen dhe të integrohen. Në vendet pritëse, duhet të gjendet ekulibri i duhur ndërmjet mbrojtjes së të drejtave të qytetarëve autoktonë dhe garantimit të pritjes e të ndihmës për migrantët (38-40). Në mënyrë të veçantë, Papa këshillon disa “përgjigje të domosdoshme”, sidomos për ata, që detyrohen të ikin, për shkak të “krizave serioze humanitare”, si: shtimi dhe thjeshtimi i dhënies së vizave; hapja e korridoreve humanitare; garantimi i strehimit, i sigurisë dhe i shërbimeve themelore; dhënia e mundësisë për punë e formim; favorizimi i bashkimeve familjare; mbrojtja e të miturve; respektimi i lirisë fetare. Mbi të gjitha – lexohet në dokument – nevojitet një qeverisje globale e migracionit, me projekte afatgjata, që shkojnë përtej emergjencave të veçanta, në emër të një zhvillimi solidar të të gjithë popujve (129-132).

 Tema e kapitullit të pestë është “Politika më e mirë”, ose ajo, që përfaqëson një nga format më të çmuara të bamirësisë, sepse është në shërbim të së mirës së përbashkët (180) dhe e kupton rëndësinë e popullit, të marrë si kategori e hapur, gati për konfrontim e dialog (160). Ky është popullarizmi i këshilluar nga Papa Françesku, në kontrast të hapur me “populizmin”, që e injoron legjitimitetin e nocionit “popull”, duke kërkuar konsensus për ta shfrytëzuar atë në shërbim të vet (159). Por politika e mirë mbron edhe punën, “përmasë kjo, e domosdoshme e jetës shoqërore” dhe përpiqet t’u sigurojë të gjithëve mundësi për të zhvilluar aftësitë personale (162). Strategjia e vërtetë kundër varfërisë, pohohet në Enciklikë, nuk synon thjesht të kufizojë numrin e nevojtarëve, përkundrazi, përpiqet t’i promovojë ata, nën prizmin e solidaritetit dhe të subsidiaritetit (187). Përveç kësaj, detyra e politikës është të gjejë zgjidhje për gjithçka, që cënon të drejtat themelore të njeriut, siç është përjashtimi shoqëror; trafikimi i organeve, i armëve dhe i drogës; shfrytëzimi seksual; puna e skllavëruar; terrorizmi dhe krimi i organizuar. E fuqishme thirrja e Papës për zhdukjen përfundimtare të trafikimit, “turp për njerëzimin”, si edhe për zhdukjen e urisë, që, sipas tij, është “kriminale”, sepse ushqimi është “e drejtë e patjetërsueshme” (188-189).

Ajo politikë, për të cilën kemi nevojë, vazhdon Papa Françesku, ka në qendër dinjitetin njerëzor dhe nuk i nënshtrohet financës, sepse “tregu, i vetëm, nuk zgjidh gjithçka”: “masakrat” e shkaktuara nga spekulimet financiare e kanë dëshmuar këtë (168). Prandaj, lëvizjet popullore marrin rëndësi të veçantë: “përrenj të vërtetë të energjisë morale”, ato duhet të përfshihen në shoqëri në mënyrë të koordinuar. Kështu - pohon Ati i Shenjtë - do të jetë e mundur të kalohet nga një politikë “drejt” të varfërve në një politikë “me” dhe “të” të varfërve (169). Një shpresë tjetër e Enciklikës ka të bëjë me reformën e OKB-së: përballë mbizotërimit të përmasës ekonomike, detyra e Kombeve të Bashkuara duhet të jetë konkretizimi i konceptit të “familjes së kombeve”, duke punuar për të mirën e përbashkët, për çrrënjosjen e varfërisë dhe për mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Duke përdorur pa u lodhur “bisedimet, burokracinë e mirë dhe arbitrazhin” - thuhet në dokumentin papnor – OKB-ja duhet të promovojë forcën e ligjit mbi ligjin e forcës (173-175).

Nga kapitulli i gjashtë, me titull “Dialogu dhe miqësia shoqërore”, del në pah një konceptim i jetës si “arti i takimit” me të gjithë, edhe me periferitë e botës dhe me popujt autoktonë, sepse “nga të gjithë mund të mësohet diçka e askush nuk është i padobishëm”(215). E veçantë, thirrja e Papës për “mrekullinë e mirësisë”, qëndrim që duhet rikujtuar e zbatuar, sepse është “yll, që shndrit në errësirë” dhe “çlirim nga mizoria, ankthi dhe urgjencat e kota”, mbizotëruese në kohët e sotme (222-224). Ndërkaq, reflekton mbi vlerën dhe promovimin e paqes kapitulli i shtatë, i titulluar “Shtigjet e një takimi të ri”, në të cilin Papa thekson se paqja është “proaktive” dhe synon të formojë një shoqëri të bazuar në shërbimin ndaj të tjerëve dhe në arritjen e pajtimit e të zhvillimit të ndërsjellë. Paqja është “artizanat- zeje” ku të gjithë duhet të luajnë rolin e tyre. Kjo detyrë nuk mbaron kurrë (227-232). E lidhur me paqen është falja: duhet t’i duam të gjithë, pa përjashtim – lexohet në Enciklikë - por të duash një shfrytëzues do të thotë ta ndihmosh atë të ndryshojë, duke mos e lejuar të vazhdojë ta shtypë të afërmin e tij (241-242). Falja nuk është njëlloj me pandëshkueshmërinë, por me drejtësinë dhe kujtesën, sepse të falësh nuk do të thotë të harrosh, por të heqësh dorë nga forca shkatërrimtare e së keqes dhe e hakmarrjes. Nuk duhen harruar kurrë “tmerre” si Shoah, bombardimet atomike në Hiroshima dhe Nagasaki, përndjekjet dhe masakrat etnike – ngre zërin Papa. - Ato duhen kujtuar gjithnjë, në mënyrë të përsëritur, që të mos anestetizohemi e që ta mbajmë gjallë flakën e ndërgjegjes kolektive. E është po aq e rëndësishme të kujtohet e mira. (246-252)

 Një pjesë e kapitullit të shtatë përqendrohet tek lufta: “një kërcënim i vazhdueshëm”, që përfaqëson “mohimin e të gjitha të drejtave”, “dështimin e politikës dhe të njerëzimit”, “dorëzimin e turpshëm para forcave të së keqes”. Për më tepër, për shkak të armëve bërthamore, kimike dhe biologjike, që godasin civilë të pafajshëm, sot, nuk mund të mendojmë më, si në të kaluarën, për ndonjë “luftë të drejtë” të mundshme, por duhet të ripohojmë fuqimisht “Kurrë më luftë!”. Eliminimi i plotë i armëve bërthamore është “domosdoshmëri morale dhe humanitare”; me paratë e armëve - sugjeron Papa - të krijohet një fond botëror për të zhdukur urinë (255-262). Ati i Shenjtë mban qëndrim po kaq të prerë lidhur me dënimin me vdekje: është i papranueshëm dhe duhet të shfuqizohet në gjithë botën. “Vrasësi nuk e humb dinjitetin e tij personal - shkruan Papa - Zoti është garant për këtë” (263-269). Në të njëjtën kohë, theksohet nevoja për të respektuar “shenjtërinë e jetës” (283) aty ku sot “pjesë të caktuara të njerëzimit duken të sakrifikueshme”, si fëmijët në bark të nënës, të varfërit, të paaftët, të moshuarit (18).

Në kapitullin e tetë dhe të fundit, Papa Françesku ndalet në një reflektim mbi “Fetë në shërbim të vëllazërimit në botë” dhe përsërit se terrorizmi nuk vjen për shkak të fesë, por për shkak të interpretimeve të gabuara të teksteve fetare, si edhe për shkak të politikave të urisë, të varfërisë, të padrejtësisë, të shtypjes (282-283). Prandaj, është e mundur një rrugë paqeje ndërmjet feve; për këtë, duhet garantuar liria fetare, një e drejtë themelore e njeriut për të gjithë besimtarët (279). Në veçanti, Enciklika reflekton mbi rolin e Kishës: ajo nuk e kufizon misionin e saj në sferën private e, megjithëse nuk merret me politikë, nuk heq dorë nga përmasa politike e jetës, nga kujdesi për të mirën e përbashkët dhe nga shqetësimi për zhvillimin e gjithanshëm njerëzor, sipas parimeve ungjillore (276-278).

Së fundi, Ati i Shenjtë citon “Dokumentin mbi vëllazërimin njerëzor për paqen dhe bashkëjetesën në botë”, të cilin ai vetë e nënshkroi më 4 shkurt 2019, në Abu Dabi, së bashku me Imamin e Madh të Al-Azharit, Ahmad Al-Tajib: nga ky gur kilometrik në historinë e dialogut ndërfetar, Papa merr fjalët e thirrjes që, në emër të vëllazërimit njerëzor, dialogu të përdoret si udhë, bashkëpunimi si qëndrim dhe njohuria e ndërsjellë si metodë dhe kriter për zgjidhjen e problemeve (285).