I Lumi Dom Ndré Zadeja, martir, prift, poet e atdhetar i flakët

R.SH. - Vatikan

Më 25 mars kujtojmë përvjetorin e pushkatimit të të Lumit dom Ndré Zadejës, meshtar, poet e atdhetar i flakët, martir i parë i Kishës katolike shqiptare gjatë persekutimeve të egra të periudhës komuniste.  

Dom Ndré Zadeja është një nga 38-të martirët e Kishës katolike shqiptare, që u shpallen të Lumë, më 5 nëntor 2016, në Katedralen e Shën Shtjefnit, në Shkodër nga i dërguari i Papës Françesku, Kardinali Angelo Amato, asokohe Prefekt i Kongregatës së Vatikanit për Çështjet e Shenjtorëve.

Falë rrënjëve të lashta e historisë së pasur, krishterimi i dha një kontribut të rëndësishëm kulturës dhe shoqërisë shqiptare si dhe shprehjeve të saj shpirtërore e fetare. Ishte, kjo, gurra nga e cila qe ushqyer martiri i Lum dom Ndré Zadeja dhe shumë e shumë të tjerë, gjatë kalvarit të diktaturës komuniste nё Shqipёri.

Dom Ndré Zadej qe martiri i parë i tërbimit komunist të E. Hoxhës mbi Kishën katolike në Shqipëri dhe një dëshmitar i jashtëzakonshëm i fesë së krishterë dhe i vlerave kulturore e atdhetare të kombit shqiptar.

Dom Ndré Zadeja, prift, dramaturg, poet e prozator, lindi në Shkodër më 3 nëntor 1891. Tri klasët e para të shkollës fillore i kreu në një shkollë italiane, ndërsa nga klasa e katërt e më tej studioi në Kolegjin Saverian, drejtuar nga Jezuitët. Studimet e larta i kreu në Insbruk të Austrisë më 1916. Po në këtë vit u shugurua meshtar. U kthye menjëherë në atdhé e pikërisht në vendlindje. Pati fatin ta kremtonte meshën e parë në Kishën e Zojës pranë kështjellës Rozafa të Shkodrës, ku nderohej e nderohet edhe sot, Zoja e Këshillit të Mirë, pajtorja qiellore e shqiptarëve. Ishte një ditë e bukur pranvere, 26 prill 1916.

Falë aftësive e kulturës së tij të gjerë, dom Ndré Zadeja e nisi shërbimin meshtarak si sekretar i ipeshkvit imzot Serreqit dhe si zëvendës-famullitar, deri në vitin 1922. Në këtë vit u emërua famullitar në Mal të Jushit, prej nga vijoi shërbimin meshtarak e ungjillor në Bogë, për të kaluar më pas në Shkrel e Sheldi. U arrestua nga regjimi komunist gjatë shërbimit në këtë fshat më 4 shkurt 1945.

Kujtojmë se më 16 gusht të vitit 1944, ndërsa në fshatin Shirokë afër Shkodrës kremtohej festa e Shën Rrokut, gjatë procesionit tradicional në shtigjet e vlerta të malit Tarabosh, dom Ndré Zadeja, meshtar shembullor e predikatar në zë dhe largpamës , i pati drejtuar popullit e sidomos rinisë këto fjalë profetike : “Dy fjalë i kam sot me ju, sidomos me jo o të rij. Një re e zezë ngarkue me ideologji të kuqe po dyndet mbi krenat tona. Ajo ka ndërmend të shprazet mbi ju, por atëherë s’keni për të pasë shka me i ba, veç me i bajtë e me sprovue të këqijat, se përveç të zezave të tjera që ka, ajo mohon edhe Zotin”.

E i pari që do t’i përjetonte të këqijat e dyndjes së resë së zezë me ideologji të kuqe, do të ishte pikërisht ai që i shqiptoi këto fjalë tre muaj para se të hynte komunizmit në Shqipëri e shtatë muaj para se të pushkatohej pas murit të varrezave katolike në Shkodër më 25 mars 1945.

Dom Ndre Zadeja u pushkatua pa gjyq, më 25 mars 1945, njëherësh me 14 burra: e në mes tyne kreshniku i maleve Prek Cali, si dhe Luigj Kastrati, Ndok Bardhoku, Ndrekë Loka, Arif Hyseni, Dedë Lulash Smajli, Gjok Nikaj, Dul Bajrami, Mark Luc Gjoni, Tomë Daka, Maliq Bajrami, Gjokë Voci, Pjetër Gjedashi. e t’iu kujtojmë emnat të gjithëve me nderim.

Dom Ndré Zadeja u vra me akuzën se kishte fshehur bashkëvallin prift, një nga figurat më të ndritura të shkollës letrare të jezuitëve, dom Lazër Shantojën, edhe ai ndër martirët e Kishës shqiptare, për të cilët tashmë faza e procesit kanonik kishtar i ka kaluar Vatikanit për miratimin e beatifikimit të tyre.

Më 25 mars 1945 Shkodra e tmerruar asistonte pushkatimin e parë të një kleriku katolik, të cilin e kishte njohur e dashur me shpirt për shërbimin e tij të jashtëzakonshëm meshtarak, për atdhetarinë e tij e për talentin e shquar që gjeti shprehjen e vet në melodramat e para të letërsisë shqipe “Ora e Shqypnisë”, “Hijet e zeza”, “Rrethimi i Shkodrës”, “Rozafa”, “Ruba e kuqe”, kurse “Shpella e Bogdanit” mbet dorëshkrim e tjera, të cilat u vunë në skenën e teatrit të jezuitëve në Shkodër e më vonë edhe në teatrin e Tiranës e vijuan të lexoheshin, edhe kur nuk mund të viheshin më në skenë, sepse të ndaluara nga regjimi komunist.

Në rrugët e rrugicat e shtrembëta të Shkodrës, njëkohësisht me breshërinë e mitralozave të diktaturës ateiste, që këputnin një nga lulet më të bukura të letrave shqipe, për ta lënë vetëm në kërcej të thatë traditën katolike e atë shqiptare në përgjithësi, u ndje zëri i lebetitur: “Kanë grì dom Ndrenë!”.

E tani, kur figura e tij gjigante nderohet si i Lum, në nderime të altarit, Kisha katolike e kombi duhet të krenohen me këtë martir të parë të Kishës katolike shqiptare të persekutimeve të egra të periudhës komuniste, me tingujt e melodramave të tij e sidomos me dëshminë e një jete flijuar për Fe e Atdhé.