Sot do të shtegtojmë në Kishat e Zojës, nëpër Shqipëri
R. SH. - Vatikan
Duke shfletuar historinë e Kishës ndër shqiptarë në shekuj, vërejmë menjëherë se besimtarët shqiptarë i kushtuan Zojës kisha e shenjtërore. Kujtojmë Kishën e Barbullushit, në kryedioqezën metropolite të Shkodër-Pultit; atë të Mamurrasit, në kryedioqezën metropolite të Tiranë-Durrësit, të Kaçë-Naraçit në dioqezën e Sapës, të Grudës dhe të fshatit Kollomzë afër Ulqinit, në kryedioqezën e Tivarit, të Letnicës në Karadak dhe të Zymit të Hasit, në Prizren të Kosovës.
Në trevat shqiptare Kishat kushtuar Virgjërës Mari janë dëshmi e identitetit shpirtëror e kombëtar, thesar feje e arti. E po kujtojmë se Shën Maria Virgjër ka qenë gjithnjë tejet e nderuar ndër shqiptarë, qysh në fillimet e predikimit të Ungjillit në trevat tona, në epokën e apostujve. E Kisha e përkujton disa herë figurën e së Lumes Mari Virgjër, siç dëshmojnë festat e kalendarit liturgjik për nder të Nënës Hyjnore, ajo e 15 gushtit dhe e 22 gushtit, për shembull.
Historia e kultit të Zojës ndër shqiptarë
Kulti i Zojës së Bekuar në trojet shqiptare mori hov njëherësh me kultin marian në Evropën përendimore në kulmin e mesjetës. Prej 275 kishave, të regjistruara nga jezuiti Atë Fulvio Kordinjano S.J., 42 i kushtoheshin Shën Mërisë. Kishë kushtuar Zojës së Bekuar kishte në Ulqin, Shurdhah, Dejë, Drisht, Naraç, Hajmel e Rrenc (Shkodër); Fishtë, Troshan, Kalivaç e Lezhë (Lezhë); Mërtur (Pukë); Surroj (Kukës); Shpërdhazë, Malaj, Ndërshena, Ndërfana (Mirditë); Lurë, Çidhna (Dibër); Gur i Bardhë (Mat); Sebaste, Mbret (Laç); Kurcaj(Krujë); Kepi i Rodonit apo Bishti i Muzhlit (Durrës); Brar (Tiranë-shek XII), Skuterrë, Pëllumbas, Buçimas, Linzë (Tiranë) dhe Bishqem (Peqin).
Këtyre tempujve katolike, kushtuar Zojës së Bekuar ne trojet e Shqipërisë së sotme, i shtohet edhe një numër i madh Kishash dhe manastiresh ortodokse, të përhapura në të gjithë vendin. Ndërmjet tyre, Katedralja e famshme e Beratit dhe kisha e Kosinës së Përmetit, kushtuar Fjetjes së Marisë, kisha e Labovës dhe ajo e Gjirokastrës (shek X); Manastiri i famshëm i Ardenicës në Apolloni (Lushnjë) (shek. XIII); Kisha e Zojës në Voskopojë (shek XVIII); Manastiri i Shën Marenës në Mokër të Pogradecit, me shpellën e mrekullueshme, që i ngjet asaj të Lurdës (shek XVIII) e disa Kisha të tjera, njëlloj të lashta. Mos të harrojmë Kosovën.
Ja si i e përshkruan imzot Pjetër Bogdani kremtimin në Pashtrik, rreth viteve 1630-1689, duke theksuar edhe natyrën meditative të festës e të shtegtimeve, që kremtoheshin për festën e Të Ngjiturit të Zojës në Qiell, në kulmin e verës:
“Ngjiten në maje dhe e kalojnë atje gjithë natën, me uratë, kangë e valle të përshpirtshme. Mbas mesnate nis procesioni, në të cilin marrin pjesë të krishtênë e myslimanë, me qira të ndezun. Gjatësia e qirit përkon me moshën e atij, që e mban në dorë. Kështu, më qira ndezë, zdathë, shtegtarët ecin kah majet ma të nalta për tri orë rresht. Vetëm myslimanët ngjiten kaluer...”
Në Shqipërinë e Mesme, gratë që nuk kishin fëmijë, shtegtonin kah bregdeti i Kavajës e i Durrësit. Laheshin ne det e luteshin. Ky shtegtim, që bënin gratë, me shpresën së Nëna e Krishtit do të ndërmjetësonte për to e do t’u falte dhantinë e foshnjeve, aq të dëshiruara, vijoi fshehurazi edhe në kohën e persekutimit të madh nën thundrën e diktaturës. Në Seltë, krahinë e Shpatit, në Shqipërinë e Mesme, për festën e Shën Mërisë së gushtit flijohej një lopë. Këto e zakone të tjera, të shoqëruara me Meshë solemne, procesione, meditime e lutje në gjirin e natyrës, mbeten të gjalla edhe sot e kësaj ditë në të gjithë botën e krishterë shqiptare, që këto ditë i bashkon përsëri Zoja e Ngjitur në Qiell”.
Ashtu si i bashkojnë shtegtimet, që vijojnë…