“Shtegtim drejt shenjtëroreve”: sot, në Manastirin e Ardenicës.
R. SH. - Vatikan
Manastiri, kushtuar Lindjes së Hyjlindëses Mari, greqisht: Ιερά Μονή Γεννήσεως Θεοτόκου Αρδευούσης) shtrihet afër fshatit Ardenicë, buzë rrugës kombëtare që lidh qytetin e Fierit me atë të Lushnjës në një pozitë dominuese në kodrat me të njëjtin emër, në lartësinë 237 m. mbi nivelin e detit. Mban emrin e Marisë, ashtu si shumica e kishave të trevës së Myzeqesë, ku Nëna e Krishtit është Pajtore e bujqësisë dhe e bujqve, zeje kryesore e banorëve të kësaj zone.
Pakëz histori
Mendohet se themelet e këtij manastiri, ku po shkelim sot, u hodhën në vitin 1282, me nismën e perandorit Andronik II Paleolog i Bizantit, i cili e ngriti këtë tempull pas fitores së Beratit mbi anzhuinët. Me sa duket, shtytjen për këtë veprim e mori nga kapela e Shën Triadhës, e ngritur aty shekuj më parë, ndoshta mbi themelet e një tempulli pagan të hyjneshës Artemisa, nga besohet se rrjedh edhe emri i sotëm, Ardenica. Fare pranë këtij tempulli, në rrethinat e të cilit sot ndodhet manastiri, kalonte dega jugore e rrugës së lashtë Egnatia, nëpër të cilën mendohet të jetë përshkuar Shën Pali Apostull, duke ungjillëzuar trojet, kudo shkeli. Do të ishte tejet interesante që kjo udhë të quhej “Udha e Shën Palit”, e të përshkohej nga shtegtarët që dëshirojnë të ecin në gjurmët e Apostullit. Thua të ketë nisur që asokohe historia e këtij vendi të shenjtë të krishterimit? Kjo mbetet për t’u studiuar. Ndërsa dimë se në këtë kishë, në shekullin e madh XV, peshkopi i Kaninës Feliks, në prani të princave shqiptarë dhe të ambasadorëve të Napolit, Venedikut, Raguzës, i vuri kurorë Gjergj Kastriotit me Andronikën Arianiti. Ishte data 21 prill 1451.
Kisha e Shën Mërisë dhe Kapela e Shën Triadhës
Manastiri është i tipit bizantino-ortodoks. Ai, së bashku me konaket që iu shtuan më vonë, zë një sipërfaqe prej 2.500 m2. Ky monument përbëhet nga kisha e Shën Mërisë, kapela e Shën Triadhës, konakët, mulliri i vajit, furra, stalla e ndërtesa të tjera të nevojshme. Në qendër të tij ndodhet kisha "Lindja e Shën Mërisë", e cila është ndërtuar pjesërisht me gurë të sjellë nga Apollonia dhe gurë shtufi. Kisha është e tipit Bazilikal.
Ajo zë një vëllim të madh dhe është e mbuluar nga një çati druri me tavan të rrafshët. Kisha ka naosin, narteksin, egzonarteksin dykatësh, në fund të të cilit lartohet kambanorja, e lartë 24 m. Në anën jugore ndodhet portiku i hapur, i ndërtuar me kolona dhe harqe. Naosi përbëhehet nga tri pjesë, të ndara në dy rreshta kolonash prej druri. Ndahet nga altari me anë të ikonostasit. Dyshemeja e kishës, që përfshin edhe ambientet e narteksit dhe egzonarteksit, është e shtruar me pllaka guri.
Ikonografia
Kisha e Shën Mërisë u zbukurua me afreske të mrekullueshme nga peneli i piktorëve Kostandin dhe Athanas Zografi. Piktorët korçarë punuan për zbukurimin e këtij tempulli në vitin 1744, pasi kishin lënë gjurmë të pashlyeshme në bazilikat e Voskopojës, Vithkuqit, Myzeqesë dhe në Malin e Shenjtë, në Greqi, ku shkuan disa herë. Piktura e Zografëve cilësohet nga specialistët si vazhdim i traditës më të mirë të pikturës kishtare në vendin tonë. Tematika pasqyron ngjarje nga Dhjata e Vjetër e Dhjata e Re, dogmatika, liturgjia, jeta e shenjtorëve, etj.. Disa nga skenat janë "Festat e Virgjëreshës", skenat nga “Jeta dhe mundimet e Krishtit”, “Fjetja e Shën Mërisë”, “Zbritja e Shpirtit Shenjt mbi Apostujt”, etj.
Në brezin e fundit, ndërmjet figurave të shenjtorëve, mund të sodisim portretin e muzikologut të shquar bizantin nga Durrësi Johan Kukuzeli. Në narteks, në të gjithë faqen lindore paraqitet skena e madhe që titullohet “Gjyqi i fundit”- “Kapela Sikstine shqiptare”.
Krahas afreskeve një vend të rëndësishëm në dekorimin artistik zë edhe ikonostasi i gdhendur në dru, polikromuar me ar, i cili mban dy radhë ikonash të mëdha dhe të vogla. Zbukurimi i ikonostasit me ikona u realizua në vitin 1744, edhe me ndihmën e esnafëve, të bakërxhinjve dhe muratorëve voskopojarë, gjë që flet për lidhjen e tyre shpirtërore me këtë trevë. Ikonat janë vepër e piktorit më të mirë miniaturist të shekullit të tetëmbëdhjetë, Kostandin Shpataraku. Mund të sodisim - e të lutemi - para ikonës të “Lindjes së Shën Mërisë”, të “Krishtit në fron”, të “Shën Marisë me Krishtin”, të “Johan Pagëzorit”, “Mbledhjes së kryeengjëjve” etj. Interesant është fakti sesi në ikonën e Shën Gjon Vladimirit, në një nga ndarjet e ciklit të saj është pikturuar princi shqiptar i shekullit të katërmbëdhjetë, Karl Topia, me kurorë mbretërore në kokë dhe skeptër në dorë. Piktori e quan mbret të Shqipërisë.
Tepër e vogël kjo hapësirë, për manastirin e madh të Ardenicës. Për ta njohur më mirë gjithë pasurinë që ruan, nuk mjafton shtegtimi virtual. Duhet shkelur me këmbë në këtë vend kaq të pasur me fe, histori, art...
