«Սահմաններից այն կողմ» - Աբրահամ և Արտյոմ Ալիխանյաններ՝ միջուկային ֆիզիկայի առաջամարտիկներ
Աբրահամ և Արտյոմ Ալիխանյանների կեանքը և գիտական նուաճումները, ովքեր հիմք դրեցին միջուկային ֆիզիկայի և տիեզերական ճառագայթների ուսումնասիրութեան նոր դարաշրջանին։
Աբրահամ Ալիխանյանը ծնուել է 1904 թուականին, իսկ նրա կրտսեր եղբայրը՝ Արտյոմ Ալիխանյանը՝ 1908 թուականին, Թիֆլիսում (այժմ՝ Թբիլիսի, Վրաստան), որը այդ ժամանակ գտնւում էր Ռուսական կայսրութեան կազմում։ Նրանց ընտանիքն ունէր հայկական արմատներ, իսկ ուսման և գիտելիքի հանդէպ նրանց սերը ձևաւորել էր մանկութիւնից։
Աբրահամը սկզբում սովորում էր Լենինգրադի Պոլիտեխնիկական Ինստիտուտում՝ ուսումնասիրելով ճարտարագիտութիւն։ Սակայն նա շուտով հետաքրքրուեց ֆիզիկայով և որոշեց ամբողջութեամբ նուիրուել այս ոլորտին։ Նրա օրինակին հետևեց Արտյոմը՝ ընդունուելով նոյն ինստիտուտը՝ ֆիզիկա և մաթեմատիկա ուսումնասիրելու համար։
Այդ ժամանակը գիտութեան զարգացման կարևոր շրջան էր․ Ալբերտ Էյնշտեյնի յարաբերականութեան տեսութիւնը և քվանտային մեխանիկայի յայտնագործութիւնները նոր ուղի էին հարթում գիտական աշխարհում։ Այս յեղափոխական գաղափարներով ոգեշնչուած՝ Ալիխանյան եղբայրները նպատակ դրեցին դառնալ ժամանակի ամենայայտնի ֆիզիկոսներից։
1930-ականներին Ալիխանյան եղբայրները սկսեցին ուսումնասիրել տիեզերական ճառագայթները, որոնք մեծ արագութեամբ հարուածում են Երկրի մթնոլորտին։ Այդ ժամանակ տիեզերական ճառագայթները մասնիկների կառուցուածքն ուսումնասիրելու կարևորագոյն միջոցն էին։
Նրանք հիմնեցին Խորհրդային Միութեան առաջին տիեզերական ճառագայթների հետազօտական կայաններից մէկը՝ ընտրելով Արագած լեռան գագաթը։ 3200 մ բարձրութիւնը հնարաւորութիւն էր տալիս առաւել արդիւնաւէտ ուսումնասիրել բարձր էներգիայի մասնիկները։
Նրանց հետազօտութիւնները կարևորագոյն տուեալներ տուեցին մասնիկների տեղատարափների վերաբերեալ, որոնք առաջանում են, երբ տիեզերական ճառագայթները հարուածում են մթնոլորտին։ Նրանց բացայայտումները օգնեցին հաստատել նոր միջուկային մասնիկների գոյութիւնը՝ հիմք դնելով ժամանակակից մասնիկների ֆիզիկայի զարգացմանը։
Այստեղ` տիեզերական ճառագայթներում նրանք աշխարհում առաջինը յայտնաբերեցին նոր, անյայտ տարրական մասնիկներ և մեծ էներգիա ունեցող պրոտոններ: Այս յայտնագործութիւնը շատ կարևոր նշանակութիւն ունեցաւ տիեզերական ճառագայթների գաղտնիքները բացայայտելու համար։
Այս յայտնագործութիւնը շատ կարևոր նշանակութիւն ունեցաւ տիեզերական ճառագայթների գաղտնիքները բացայայտելու համար: Այդ աշխատանքները շարունակուեցին 1943 թ-ին Արտյոմ Ալիխանյանի գլխաւորութեամբ հիմնադրուած Երևանի ֆիզիկայի ինստիտուտում, որը նա ղեկավարեց 30 տարի անընդմէջ:XX դարի 30-ական թուականներին աշխարհի խոշորագոյն տէրութիւններում (ԱՄՆ, Գերմանիա) հետազօտութիւններ էին ծաւալուել միջուկում թաքնուած էներգիայի հիման վրայ զէնք ստեղծելու ուղղութեամբ: Երբ սկսուեց Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, խորհրդային գիտնականների առջև նոյնպէս համանման խնդիր դրուեց: Այդ խնդիրը լուծելու նպատակով 1942 թ-ի վերջին Աբրահամ Ալիխանյանը մեկնել է Մոսկուայ ու ֆիզիկոս Ի. Կուրչատովի և այլ գիտնականների հետ մասնակցել խորհրդային միջուկային զէնքի ստեղծման աշխատանքներին: Շուտով այդ աշխատանքները պսակուեցին յաջողութեամբ: 1945 թ-ին Աբրահամ Ալիխանյանը Մոսկուայում հիմնադրել և երկար տարիներ գլխաւորել է Տեսական և փորձարարական ֆիզիկայի ինստիտուտը, որը դարձաւ գիտութեան համաշխարհային կենտրոններից մէկը: Նրա անմիջական ղեկավարութեամբ այստեղ նախագծուել ու կառուցուել է ԽՍՀՄ-ում իր տեսակի մէջ առաջին միջուկային ռեակտորը: Ատոմի միջուկի գաղտնիքները բացայայտելու համար ֆիզիկոսներն այն ռմբակոծում են մեծ էներգիա ունեցող տարրական մասնիկներով: Այդպիսի էներգիա ունեցող մասնիկներ ստանալու համար ստեղծուեցին արագացուցիչներ, որտեղ տարրական մասնիկների շարժումն արագացվում է, և դրանք ձեռք են բերում մեծ էներգիա: ԽՍՀՄ-ում կոշտ կիզակէտումով պրոտոնային առաջին արագացուցիչն ստեղծուեց Աբրահամ Ալիխանովի ղեկավարութեամբ Մոսկուայում, իսկ ժամանակի ամենահզօր էլեկտրոնային արագացուցիչը՝ Արտեմ Ալիխանյանի նախաձեռնութեամբ ու ղեկավարութեամբ՝ Երևանում: Մեծ էներգիայով տարրական մասնիկների ուսումնասիրութեան համար Արտեմ Ալիխանյանն ստեղծեց նաև բազմաթիւ սարքեր: Աբրահամ Ալիխանյանը ԽՍՀՄ և ՀԽՍՀ գիտությունների ակադեմիաների ակադեմիկոս էր, ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի եռակի դափնեկիր, Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս, իսկ Արտյոմ Ալիխանյանը Հայաստանի գիտութիւնների ակադեմիայի ակադեմիկոս էր, ԽՍՀՄ գիտութիւնների ակադեմիայի թղթակից անդամ, Լենինյան մրցանակի և ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի կրկնակի դափնեկիր: Ալիխանյան եղբայրների անունով է կոչուել Երևանի փողոցներից մէկը, իսկ Երևանի պետական համալսարանում սահմանուել է նրանց անվան կրթաթոշակ:
Աբրահամ և Արտյոմ Ալիխանյանների պատմութիւնը գիտական խիզախութեան և մարդկային մտքի անսահման հնարաւորութիւնների պատմութիւնն է։ Նրանց բացայայտումները մասնիկների ֆիզիկայում, միջուկային տեխնոլոգիաներում և տիեզերական ճառագայթների ուսումնասիրութեան մէջ ձևաւորեցին ժամանակակից գիտութեան հիմքերը։
Այսօր նրանց թողած ժառանգութիւնը շարունակում է ոգեշնչել նոր սերունդների գիտնականներին և գիտական համայնքին ամբողջ աշխարհում։
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ