Խոր Վիրապ Խոր Վիրապ 

Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (ԾԲ)։

Այսօրուան մեր հաղորդաշարի ընթացքին՝ պիտի անդրադառնանք հայկական պատարագամատոյցի ամբողջացման:

ԾԲ. Հաղորդում

Ունկնդրէ լուրը

Այսօրուան մեր հաղորդաշարի ընթացքին՝ պիտի անդրադառնանք հայկական պատարագամատոյցի ամբողջացման:

406-ին, Գիրերու գիւտէն ետք, Ոսկեդարու մեր թարգմանիչ Հայրերը, փոխանակ հայկական ինքնուրոյն պատարագամատոյց կազմելու՝ թարգամանկան աշխատանքներուն կողքին՝ նախընտրեցին թարգմանել և նոյնութեամբ պահպանել Ընդհանրական Եկեղեցւոյ գործածած պատարագը, որ իր կարգին՝ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ Հայոց Հայրապետ Կեսարիայէն բերելով՝ Հայ Եկեղեցւոյ կիրառութեան սահմանած էր: Այս պատարագը ինչպէս վերեւ նշեցինք՝ ամփոփումն է Ս. Յակոբի, Ս. Բարսեղի, Ս. Աթանասի, Ս. Յովհան Ոսկեբեարնի և Գրիգոր Աստուածաբանի պատարագներուն:   Ս. Բարսեղի պատարագը Ե. դարուն բոլոր Արեւելքի մէջ կիրարկուած էր, իսկ Ոսկեբերանինը միայն Կ. Պոլսոյ Բիւզանդական Եկեղեցւոյն յատուկ էր: Տաշեան-Գաթրճեան վարդապետներու համաձայն՝ վերոյիշեալ պատարագամատոյցները իրենց բնոյթով՝ դաւանաբանական նկարագիր ունէին. օրինակ՝ Բարսեղ Կեսարացիի պատարագը իր ժամանակին ուժեղ զէնք եղած էր և պայքարի միջոց էր Արիոսական գաղափարներուն դէմ. իսկ Գրիգոր Նազիանզացիի պատարագը խորքին մէջ՝ ուղղուած էր Անտիոքի մէջ տարածուած Քրիստոսի Մարդեղութեան խորհուրդը հերքող աղանդներուն դէմ: Յովհան Ոսկեբերանէն սկսեալ, Պատարագը որպէս արարողութիւն՝ սրբասացութիւն, սաղմոս, խաղաղութեան պատգամ և խնկաբերութիւն եղաւ: Երբ Հռոմէական կայսրութիւնը Հռոմէն Բիւզանդիոն փոխադրուեցաւ և կայսրութեան մայրաքաղաքը Կ. Պոլիսը եղաւ և Կ. Պոլսոյ Աթոռին իշխանութիւնն ու հեղինակութիւնը զօրացաւ, անոր իբրեւ հետեւանք՝ Ոսկեբերանեան պատարագը Հելլենական աշխարհի մէջ աւելի՛ տարածում գտաւ: Ե. դարու առաջին կիսուն, թարգմանիչ վարդապետներու կողմէ Բարսեղեան Պատարագի թարգմանութիւնը կատարուեցաւ ոսկեդարեան ոճով: Այնուհետեւ նոյն  դարու վերջերը՝ Յովհան Մանդակունի Հայրապետ (478-490) ո՛չ միայն համադրեց Բարսեղ Կեսարացիի, Գրիգոր Նազիանզացիի (Աթանաս Աղեքսանդրացի անունով ծանօթ) և Յովհան Ոսկեբերանի պատարագները, այլ պատարագամատոյցի հայացումը կատարեց. ինչպէս նաեւ որոշ պատշաճեցումներ ու լրացումներ կատարեց, որոնք պատարագի բնագրին հայկական դրոշմ մը տուին: Յովհան Մանդակունիի ձեռքով խմբագրուած պատարագամատոյցը իր հիմնական ձեւով պահուեցաւ յաջորդ դարերուն: Կիլիկեան շրջանին՝ պատարագամատոյցի յաւելումները երկու հանգրուաններով եղան. Առաջինը՝ ԺԲ. դարուն, Գրիգոր Վկայասէրի ժամանակաշրջանին, երբ Հայրապետը Կ. Պոլիս գացած էր և ծիսական գիրքեր թարգմանած էր իր օգնականներով: Երկրորդ՝ Պատարագի ամբողջական փոփոխութիւնը Լամբրոնացիին վերագրուած է. որ ազդուած ըլլալով Բիւզանդական ծէսին շքեղութենէն՝ Հայ Եկեղեցւոյ պատարագը իր ամբողջական կատարելութեան հասցուցած է: 

Ներսէս Լամբրոնացի (1153-1198) ընդարձակ և աստուածաբանական տեսութիւններով մանրամասնօրէն մեկնաբանած է հայոց պատարագամատոյցի աղօթքները, սաղմոսները, քարոզները և երգերը: Այնուհետեւ գրի առած է պատարագին  առնչուած նորութիւնները, անկանոնութիւնները և շեղումները. մինչեւ իսկ նկարագրած է պատարագ մատուցանելու ճշգրիտ ձեւը, յորդորելով հայ հոգեւորականները վերականգնել հայկական պատարագի վեհութիւնը: Լամբրոնացին, Խաչակիրներու ժամանակաշրջանին ապրած ըլլալով, խորապէս ազդուած էր լատինական ծէսէն, և Լատին պատարագէն հմայուած՝ անոր պատրաստութեան, զգեստաւորումի և մուտքի բաժինները հայ պատարագին մէջ ներմուծած է: Արդարեւ, Ե. դարու «Աթանասեան» պատարագէն մինչեւ Լամբրոնացի, հայկական պատարագի փոփոխութեանց երկար շղթայ մը կը տեսնենք: ԺԵ. դարուն, Թովմա Մեծոփեցին Լամբրոնեան պատարագամատոյցին վերջնական պատկերը կազմած է: Այդ նոյն պատարագամատոյցը պահպանուած է մինչեւ այսօր. իսկ ժամանակի ընթացքին, պատարագի միաձայն երգեցողութիւնը մշակուած և քառաձայնի վերածուած է: Ներկայիս՝ Լամբրոնեան - Մեծոփեան պատարագամատոյցը կը գործածուի Էջմիածին, Անթիլիաս,  Երուսաղէմ, Պոլիս և Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցւոյ մէջ:

 

Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ

11/06/2021, 07:42