Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (ԽԷ)։
ԽԷ. Հաղորդում
Ողջոյն ձեզ յարգելի ունկնդիրներ
Այսօր՝ մեր հաղորդաշարի ընթացքին՝ պիտի անդրադառնանք որոշ ժամերգութիւններու ժամանակի և անոնց ձեւի կատարման հարցին:
Դ. դարէն մինչեւ Ը. դար, Հայ Եկեղեցւոյ բոլոր ժամերգութիւնները անջատաբար կը կատարուէին: Վկայութիւններ կան, որոնց համաձայն՝ Առաւօտեան, Ճաշու (Գ. Զ. Թ.) ժամերը և Երեկոյեան պաշտամունքը հանապազօրեայ որոշեալ ժամերուն կատարուած են. մինչ Գիշերայինը, Արեւագալը ու Խաղաղականը, երբեմն տօնական օրերուն, երբեմն ալ ազատ թողուած էին: Անցեալին՝ Գիշերայինը վերապահուած էր կիրակիներուն և տօներուն: Յովհան Մանդակունի Հայրապետ Ճաշու իւրաքանչիւր ժամերուն քարոզ և աղօթք յօրինած է իրենց խորհրդով, փաստ մը, որ ցոյց կու տայ թէ անոնք անջատաբար կը կատարուէին:
Ը. դարուն կ'երեւին Արեւագալն ու Խաղաղականը նոյնպէս հանապազօրեայ կերպով: Ժամանակի ընթացքին, վանքերու և մենաստաններու վանական կեանքի կանոնաւորութիւնը չխանգարելու նպատակով՝ կարգ մը ժամերգութիւններ միացուցին: ԺԲ. դարուն՝ Հայ Եկեղեցւոյ վարդապետներուն նախաձեռնութեամբ՝ ժամերգութիւն կատարելու ժամերը կը հաստատուի հետեւեալ կերպով. օրուան սկիզբը՝ այսինքն առաւօտուն, միջօրէին՝ այսինքն կէսօրուայ մօտ, և երեկոյեան: Այսպէս օրը երեք անգամ ժամակարգութիւն կը կատարուէր. Գիշերային, Առաւօտեան և Արեւագալ միասին. Ճաշու երեք ժամերը խմբուած. և Երեկոյեանն ու Խաղականը միասին:
ԺԲ. դարուն, Ներսէս Լամբրոնացին երեք ժամերգութիւններուն անջատման կողմնակից եղած է և իր Առաջնորդական վիճակին մէջ հետեւեալը սահմանած է. «Իւրաքանչիւրն իւր ժամն կատարել». Աւելցնելով թէ այս կերպով օրը եօթն անգամ զԱստուած կ'օրհնենք:
Իսկ ԺԳ. դարուն, Գրիգոր Սկեւռացին տօնական օրերուն՝ Գիշերայինը Առաւօտեանին կը միացնէ: Սակայն Հայ Եկեղեցւոյ ծիսական կեանքը կամայ թէ ակամայ փոփոխութեանց ենթարկուած է ժամանակի ընթացքին՝ տուեալ վայրի, շրջանի և պայմաններու բերումով և ի հարկին՝ որոշ եկեղեցական Հայրերու կարգադրութեան համաձայն:
ԺԳ. Դարուն ըստ Մովսէս Երզնկացիի. «Հայ եկեղեցին Արեւագալի աղօթքը Առաւօտեանին կը միացնէ և միասին կը կատարէ, միջոց չձգելով անոնց մէջ: Իսկ Երեկոյեանին Խաղաղականի ժամը կը միացնէ»:
Ի վերջոյ, Եսայի Նչեցի մեծ վարդապետը կը վկայէ թէ ԺԳ. - ԺԴ. դարերուն, երբ բարբարոսներու տիրապետութիւնը զօրացաւ հայոց վրայ, «սաստիկ նեղութիւնները թոյլ չտուին ըստ կարգի և ըստ ժամու աղօթել, այլ՝ ժամերգութիւնները միասին կը կատարուէին»:
Այսինքն մատենագիրներու մօտ «երկուքը» ըսելով Գիշերային և Առաւօտեանը, կամ Առաւօտեանը և Արեւագալը միացած կ'ակնարկէին. Երեկոյեանն ու Խաղաղականը լուր օրերուն. իսկ երեքը՝ Ճաշու «երեքին» կ'ակնարկէին: Հանգստեանը անջատ էր բոլորէն և կապուած էր քնանալու ժամուն հետ. թէեւ Գրիգոր Տաթեւացիի համաձայն՝ վանքեր կային, ուր Հանգստեանը կը կցէին Երեկոյեանին: Այս օրերուն, Հայ Եկեղեցւոյ ժամերգութիւնները հաստատուն կարգի մէջ մտած են և իրենց կատարման յատուկ ժամերը ունին թէ՛ վանքերուն և թէ՛ եկեղեցիներուն մէջ:
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ
