Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (ԼԲ)։

ԼԲ. Հաղորդում

Ողջոյն ձեզ յարգելի ունկնդիրներ

Այսօրուայ մեր հաղորդաշարի ընթացքին՝ պիտի անդրադառնանք Առաւօտեան ժամերգութեան:

Գիշերային ժամերգութեան կը յաջորդէ Առաւօտեան պաշտօնը, որ հայ եկեղեցւոյ հնագոյն արարողութիւններէն է, և կը կատարուի արեւածագէն առաջ՝ արշալոյսին: Առաւօտեան ժամերգութիւնը ամէն օր հաստատուն կերպով կը կատարուի, ըստ բոլոր վկայութեանց: Անցեալին, Գիշերային ժամերգութենէն յետոյ և Առաւօտեանէն առաջ ընթերցումներ կը կատարուէին Ս. Գիրքէն, Սուրբերու վարքէն, ինչպէս նաեւ Ս. Գրոց մեկնութիւններ, ըստ Խոսրով Անձեւացիի:

Առաւօտեանը կը կատարուի «Ի դէմս Որդւոյն Աստուծոյ, որ երեւեցաւ Իւղաբերիցն». այսինքն այդ ժամուն Տէրը երեւցաւ իւղաբեր կանանց. Այնպէս որ՝ իր աղօթքներուն և երգերուն ընդմէջէն Քրիստոսի Յարութեան աւետիսը և Փրկագործութեան խորհուրդը կը հռչակէ: Առաւօտեան աղօթքի սկիզբը՝ արարողապետը ի նշան ուրախութեան կ'արտասանէ հետեւեալ սաղմոսը. «Լցաք առաւօտու ողորմութեամբ քով, ցնծացաք և ուրախ եղաք զամենայն աւուրս կենաց մերոց» (Սղմ 89,14-17: Դպիրները  և փոխասացները ձայնիւ «Երից Մանկանց» օրհնութիւն (Դան 3,26-86)  կ'ըսեն և «Օրհնեալ ես» վեց տուն փոխն ի փոխ ըսուող սաղմոսը: Այս սաղմոսը հրաւէր մըն է բոլոր արարածներուն իրենց Արարիչը փառաբանելու: Եկեղեցին ալ իր կարգին՝ յարմար դատած է որ այս փառաբանութիւնը արեւածագին արտասանուի, որպէսզի առաւօտու ծագող լոյսին հետ մարդիկ առաջին հերթին զԱստուած փառաբանեն:

Կառոյց

Առաւօտեան պաշտօնը «Հարց» սաղմոսէն և շարականէն կը սկսի և կը տեւէ մինչեւ Արեւագալ: Այս ժամերգութեան մէջ, սաղմոս-շարական-քարոզ-մաղթանք կառոյցը չորս անգամ կը կրկնուի յաջորդաբար: Սոյն խումբը փոխ կը կոչուի, իւրաքանչիւրը չորս մասերէ կազմուած է. սաղմոս, շարական, քարոզ և մաղթանք: Փոխասացութիւնները կ'արտասանուին դպիրներուն կողմէ եկեղեցւոյ ատեանին մէջ՝ Հարց, Մեծացուսցէ, Ողորմեա և Տէր յերկնից շարականներէն առաջ: Առաւօտեանը հարուստ է նաեւ շարականներով. «Հարց»ը մեր Եկեղեցւոյ ամենահին շարականներէն ըլլալով՝ ամենաճոխ,  կատարելագոյն և ընտրելագոյնը համարուած է: «Հարց» շարականները երեք տեսակ են. Տէրունական, Սրբոց և Պահոց: Գրեթէ ամէն տօն կամ պարզ օրեր իրենց Հարցերը ունին, որոնց գումարն է 190 Հարց: Այդ Հարցերէն 54-ը Տէրունական են, 42 Յարութեան, 26 Սրբոց, 45 Պահոց, 15 Մարտիրոսաց և 8-ը Հանգստեան: «Հարց»ին կը յաջորդէ «Մեծացուսցէ»ն, որ Առաւօտեան ժամասացութեան երկրորդ սաղմոսն է Հարցէն ետք: Պատմականօրէն գիտենք թէ Գրիգոր Է. (1294-1307) Անաւարզեցի Կաթողիկոսը նոր շարականներ շարադրելով՝ ամէնօրեայ երգեցողութեան վերածեց Մեծացուսցէն և իր կողմէ յաւելումներ կատարեց: Երբ Մեծացուսցէն ամէնօրեայ դարձաւ, Ծննդեան և Աստուածածնի տօներուն ճաշու և ողորմեա շարականները սկսան երգուիլ իբր Մեծացուսցէ: «Մեծացուսցէ» շարականները միայն 68 հատ են, եւ անբաւարար ըլլալով՝ ստիպուած ենք զանոնք կրկնել զանազան տօներուն: Ապա անոր միացան «Ս. զԱստուածածինն» քարոզը և «Ընկալ Տէր» աղօթքը: