Հայ եկեղեցւոյ ծէսը և ծիսակարգը. Հ. Մովսէս Վրդ. Տօնանեանի շաբաթական հաղորդաշարը (Ժ)։
10-րդ Հաղորդում
Ողջոյն ձեզ յարգելի ունկնդիրներ.
Այս հաղորդումին ընթացքին, պիտի անդրադառնանք Ոսկեդարու թարգմանիչներու աշխատանքին և յետագայ դարերուն Հայ Եկեղեցւոյ ծիսական կեանքի կազմաւորման:
Մաշտոցի աւագ աշակերտ՝ Կորիւն պատմիչի համաձայն՝ Սահակի և Մեսրոպի աւագ աշակերտներն էին՝ Մովսէս Խորենացի, Մամբրէ Վերծանող, Եղիշէ Պատմիչ, Յովսէփ Վայոց Ձորեցի, Ղեւոնդ երէց և ուրիշներ: Առաջին թարգմանիչները թէ ի՞նչպիսի թարգմանական աշխատանք կատարած են, այդ մասին Կորիւն հազուագիւտ տեղեկութիւն կու տայ. Այդ գրութիւններուն ոմանց ժամանակն ու հեղինակները անյայտ են. շատ բան կորսուած է. բայց ինչ որ մեզի հասած է, ցոյց կու տայ որ Մաշտոցեան շրջանի գրականութիւնը հարուստ և բազմակողմանի եղած է:
Ե. դարու առաջին կէսին թարգմանուած են գլխաւոր մատեանները՝
-Աստուածաշունչ մատեանը:
-Պատարագամատոյցը թարգմանուած յունարէնէն և ասորերէնէն:
-Եւ Ժամագիրքը՝ յունարէնի բնագրին հիման վրայ:
Այս թարգմանական գրականութիւնը ամուր հիմքեր ստեղծեցին հայ ինքնուրոյն մեկնողական, աստուածաբանական, դաւանաբանական, իմաստասիրական, պատմաբանական և այլաբնոյթ գրականութեան ստեղծման, ինչպէս Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի կամ անոր վերագրուած Յաճախապատում ճառերը, Ագաթանգեղոսի Հայոց պատմութիւնը, Կորիւնի Վարք Մաշտոցը, Եզնիկ Կողբացիի Եղծ Աղանդոցը և Մովսէս Խորենացիի Հայոց պատմութիւնը:
Հայալեզու թարգմանական գրականութիւնը նուազեցուց յունարէն և ասորերէն լեզուի և յոյն և ասորի եկեղեցիներու ազդեցութիւնը:
Ե. դարու՝ հայ եկեղեցւոյ ծիսական կեանքի ձեւաւորումէն ետք, հայ ծէսը աւելի՛ եւս հարստացաւ Ը. Թ. դարերուն: Արդարեւ Յովհաննէս Օձնեցի, հայ իրականութեան մէջ առաջին անգամ ըլլալով ի մի բերած է եկեղեցական կանոնները՝ կազմելով կանոնագիրք հայոց և մեկնութիւն ժամակարգաց: Այնուհետեւ Ստեփանոս Սիւնեցիի, որ մեծ վարպետ մը եղած է շարականագրութեան և երաժշտական մարզերուն մէջ, որու շնորհիւ ութ ձայնի համակարգը զարգացաւ և շարականները միօրինակութենէ դուրս բերուեցան: Մաշտոց Եղիվարդեցի Թ. դարուն, մէկ հատորի մէջ ամփոփած է հայոց եկեղեցւոյ ծիսական կարգերը, որ իր անունով յայտնի է Մաշտոց ծիսարան անունով: Խոսրով Անձեւացիէն մեզի հասած է մեկնութիւն ժամակարգութեան աշխատութիւնը:
Յետագային՝ ԺԲ. դարու Կիլիկեան շրջանին՝ որ հայ մշակոյթի Արծաթեայ դարը կոչուած է, Գրիգոր Վկայասէր, յունարենէն, ասորերէն և լատիներէն լեզուներէն թարգմանած է սուրբերու վկայութիւններ, որու համար ստացած Վկայասէր մականունը: Ան հայկական եկեղեցական պաշտօներգութիւնը ու մասնագիտացուած երգաստեղծութիւնը նորոգելու մասնակից դարձած է:
Հայ հոգեւոր բանաստեղծութեան խոշորագոյն դէմքերէն կը համարուի Ս. Ներսէս Շնորհալին, որմէ մեզի հասած է երաժշտական հարուստ ժառանգութիւն մը:
Ս. Ներսէս Լամբրոնացիէն մեզի հասած է Խորհրդածութիւն ի կարգս Եկեղեցւոյ և մեկնութիւն պատարագի անուն երկը, ուր կը յայտնէ ծրագրած նորութիւնները աւանդական ծէսերուն և մասնաւորաբար Ս. Պատարագի մատուցման ու եղանակին մասին, ինչպէս նաեւ ներբողներ գրած է, որ եզակի արժէք ունի իր տեսակին մէջ:
Գրիգոր Տղայի բանաստեղծական հարուստ ժառանգութիւնը անցման օղակ եղած է Գրիգոր Նարեկացիի և Ներսէս Շնորհալիէն դէպի ԺԳ. Դար առաջնորդող քնարերգութիւնը: Անոր թարգմանութիւններով հարստացած է ոչ միայն հայկական Ճառընտիրը, այլեւ «Յայսմաւուրքը»: Ժ. - ԺԴ. Դարերուն՝ վերոյիշեալ ստեղծագործութիւններուն հետ միաժամանակ՝ ծնունդ առած է եկեղեցական երաժշտութեան մէջ նոր տեսակ մը՝ որ կը կոչուի գանձ և տաղ: Ասոր մէջ յատկանշական է Ս. Գրիգոր Նարեկացին, Ժ. Դարու «Ի Խորոց սրտից խօսք ընդ Աստուծոյ» աղօթողը, որու ստեղծագործութիւնները մեզի համար հարուստ գանձեր, մեղեդիներ ու տաղեր են:
Շնորհակալութիւն յօդուածը ընթերցելուն համար։ Եթէ կը փափաքիս թարմ լուրեր ստանալ կը հրաւիրենք բաժանորդագրուիլ մեր լրաթերթին` սեղմելով այստեղ
