Ծիսական գիտելիքներ (7-14 Յունիս 2020)։ Ա.շաբաթ զկնի Պենտեկոստէի՝ Ս. Երրորդութեան շաբաթ:

Սուրբ Երրորդութեան տօնը կը փակէ հարիւր օրերու փակագիծը զոր հայ եկեղեցին կը դնէ տարուան ընթացքին, սկսեալ Բուն Բարեկենդանէն մինչեւ Ամենասուրբ Երրորդութիւն։

Այս շրջանը նուիրուած է Քրիստոսի Խորհուրդին – պատրաստութիւն Զատկուայ եւ Սուրբ Յարութիւն Քրիստոսի – ուստի շատ հազուագիւտ է որ որեւէ ուրիշ սուրբի տօն մը կատարուի այս բոլոր շրջանին մէջ։

Իսկ Երրորդութեան յաջորդող երկուշաբթին արդէն կը սկսին տօները Սուրբերու, հայ թէ օտար։

Առաջին տօնն է Սրբոց Հռիփսիմեանց Կոյսերու տօնը. երկուշաբթի 8 Յունիսին, որուն անմիջապէս կը հետեւի Սրբուհի Գայանէի տօնը, Երեքշաբթի 9 Յունիսին։

Այս երկու կոյսերը եւ իրենց հետեւող միւս բոլոր կոյսերու խումբը, ըստ աւանդութեան, Հռովմայեցի էին, ու Հայաստան եկած էին փախուստ տալու համար Դիոկղետիանոս կայսեր հալածանքներէն։

Անոնց թիւն էր 35, իսկ Գայանէ իրենց դաստիարակ մեծաւորուհին էր. Կ՛ապրէին Հռոմի մէջ որպէս ճգնասուն կոյսերու խումբ մը. Դիոկղետիանոս կայսրը իմանալով անոնցմէ մէկուն` Հռիփսիմէի հրաշագեղ գեղեցկութեան մասին, ուզեց զայն իբրեւ հարս առնել. Ասոր վրայ, Գայանէ ամէնքը փախցուց դէպի Արեւելք եւ բաւական տեղեր շրջելէ ետք, անոնք հասան Հայաստան եւ հաստատուեցան Վաղարշապատի մօտ – այժմու Էջմիածինը – Հնձանք կոչուած տեղը։

Դիոկղետիանոս, որ հրաժարած չէր իր առաջին գաղափարէն, եւ մանաւանդ իմանալով որ անոնք քրիստոնեայ էին, կ՛ուզէր ուրացնել տալ իրենց հաւատքէն, լրտեսներու միջոցաւ իմացաւ անոնց պահուըտած տեղը եւ, որովհետեւ դաշինք ունէր Հայաստանի հետ, խնդրեց Հայոց Տրդատ թագաւորէն որ գտնէ Հռիփսիմէն եւ իրեն ուղարկէ։

Տրդատ` տեսնելով Հռիփսիմէն հիացաւ ինք եւս անոր գեղեցկութեան վրայ եւ որոշեց ինք ամուսնանալ հետը. Հռիփսիմէ ամուր կերպով դիմադրեց Տրդատի եւ լեցուած աստուածային զօրութեամբ, գետին տապալեց հսկայ թագաւորը։ Այն ատեն Տրդատ հրամայեց անոր դաստիարակին` Գայանէի որ համոզէ իր սանը դէպի իրեն գալու, սակայն Գայանէ ընդհակառակը` յորդորեց զինք ամուր մնալու եւ տեղի չտալու. Ասոր վրայ թագաւորը հրամայեց քարերով ջախջախել Գայանէի բերանը։

Գալով Հռիփսիմէի եւ իր բոլոր ընկերուհիներուն` հրամայեց դահիճներուն սոսկալի տանջանքներով սպաննել զանոնք. Յաջորդ օրը սպանեցին նաեւ Գայանէն իր երկու ընկերուհիներով։ Այս եղելութիւններէն ետք է որ Տրդատ վայրենի գազանի պէս եղաւ եւ անտառները փախաւ։

Թագաւորին քրոջ` Խոսրովիդուխտի պնդումին վրայ, գացին հանեցին Գրիգորը Խոր Վիրապէն. Ան բուժեց թագաւորը իր հիւանդութենէն եւ Կոյսերու նահատակութենէն ինն օր ետք արդէն կրցաւ ամփոփել անոնց աճիւնները Վկայարաններու մէջ։

Հետագային Կոմիտաս կաթողիկոսը իրենց մասին շարադրեց սքանչելի շարական մը այբբենական կարգով դասաւորուած երեսունվեց տուներով, որ մինչեւ օրս կ՛երգեցուի եւ կը կոչուի Անձինք Նուիրեալք։

Հինգշաբթի 11 Յունիսին, կը կատարենք Ս. Յովհաննէս Կարապետի եւ Ս. Աթանագինէս եպիսկոպոսին յիշատակը, իսկ Շաբաթ օրը` 13 Յունիսին, Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի Ելն ի Վիրապը, որ, ինչպէս ըսինք, սերտօրէն կապուած է Հռիփսիմեանց տօնին հետ։

Կիրակի 14 Յունիսը, Բ. Կիրակին զկնի Պենտեկոստէի՝ տօնն է Եկեղեցւոյ։